ضرورت شرکت در درس اخلاق

✨ قسمتی از درس اخلاق امام‌خمینی در نجف اشراف

🔹 خودرو نمى‌‌توان مهذب شد. اگر حوزه‌‌ها همینطور از داشتن مربى اخلاق و جلسات پند و اندرز خالى باشد، محکوم به فنا خواهد بود.

🔺 چطور شد علم فقه و اصول به مدرّس نیاز دارد، درس و بحث مى‌‌خواهد، براى هر علم و صنعتى در دنیا استاد و مدرس لازم است، کسى خودرو و خودسر در رشته‌‌اى متخصص نمى‌‌گردد، فقیه و عالم نمى‌‌شود، لیکن علوم معنوى و اخلاقى، که هدف بعثت انبیا و از لطیف‌ترین و دقیق‌ترین علوم است، به تعلیم و تعلم نیازى ندارد و خودرو و بدون معلم حاصل مى‌‌گردد؟!

🔹 کراراً شنیده‌‌ام سید جلیلى (آسید علی شوشتری) معلم اخلاق و معنویات استاد فقه و اصول، مرحوم شیخ انصارى، بوده‌است.

🚫  مواظب باشید: مبادا پنجاه سال، بیشتر یا کمتر، در حوزه‌‌ها، با کد یمین و عرق جبین، جهنم کسب نمایید! باید به فکر باشید؛ در زمینه تهذیب و تزکیه نفس، و اصلاح اخلاق، برنامه تنظیم کنید، استاد اخلاق براى خود معین نمایید، جلسه وعظ و خطابه، پند و نصیحت تشکیل دهید.

📚 جهاد اکبر (مبارزه با نفس)؛ ص۲۳

به سراغ قلب باید رفت

✅ قلب، قرارگاه #ایمان است (و لمّا یدخل الایمان فی قلوبکم / حجرات،۱۴) و برای تقویت ایمان، باید به سراغ قلب رفت، غبار و پلیدی از آن زدود و به دنبال معرفت قلبی گشت.

سال‌ها دل طلبِ جامِ جم از ما می‌کرد

وآنچه خود داشت ز بیگانه تمنّا می‌کرد

🔹دل : اشاره به جان انسان و روح الهی است که در انسان دمیده شده است (نفخت فیه من روحی/ ص،۷۲).

جام جم : آیینه‌ای که جهان را نمایش می‌دهد و پرده از اسرار هستی بر می دارد.

سالیان سال روح الهی انسان، بیرون از خود و از راهی غیر از قلب و شهود قلبی به دنبال آگاهی بر اسرار هستی بود، در حالی که فقط خود اوست که می تواند پرده از اسرار هستی بردارد و نباید از غیر خود انتظار جام جم داشته باشد.

 هستی از خدا و برای خداست و مشاهده الهی با قلب میّسر است. (وَ لَکِنْ تُدْرِکُهُ الْقُلُوبُ بِحَقَائِقِ الْإِیمَانِ).

 

گوهری کز صدفِ کون و مکان بیرون است

طلب از گمشدگانِ لبِ دریا می‌کرد

آن گوهر ارزشمندی (شهود الهی به نحو عین الیقین) که اصلا در دنیای مادی (صدف کون و مکان) نیست، از کسانی طلب می کرد که کنار دریا، راه دریا را گم کرده بودند و اصلا وارد عالم معنا و دریای عشق و معرفت الهی نشده بودند که بخواهند از آن گوهر خبر داشته باشند.

#حافظ

تضرع مرحوم نائینی در نماز شب

📣 تضرّع مرحوم نائینی در نماز شب فوق‌العاده بود

🔹 رهبر انقلاب در دیدار دست‌اندرکاران برگزاری گردهمایی بین‌المللی بزرگداشت آیت‌الله میرزا محمّدحسین نائینی:

✏️چند روز قبل از این از بعضی از آقایان یک مطلبی شنیدم از قول بعضی از بزرگان که مرحوم آقای نائینی نماز شب فوق‌العاده‌ای داشت، که مرحوم آقانجفی، داماد ایشان که در همدان بودند ــ که در خانواده بوده است و دیده بود و مانند اینها ــ نقل میکند نماز شب آقای نائینی را که ایشان چه حالی داشت در نماز شبش؛ چه تضرّعی، چه مناجاتی، چه حالی؛ اینها هم بوده که خب معلوم است، همینها کمک میکند به پیدا کردن راه درست و حرکت کردن در آن راه و رسیدن به نتایج. ۱۴۰۴/۷/۳۰

خداشناسی راه تهذیب نفس 10

انگیزه تهذیب نفس

تهذیب نفس عمل اختیاری و ارادی است که عزم بر آن متوقف بر تصدیق به فایده آن است. فواید تهذیب نفس را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد :

1) ثمرات دنیوی :

اصلاح نفس از رذائل اخلاقی و متصف شدن به فضائل اخلاقی دارای مزایا و ثمرات دنیوی است. به عنوان مثال سخاوت موجب جلب محبّت انسان‌ها می شود و طمع ورزیدن سبب ذلت نفس خواهد شد.

2) فوائد اخروی :

رسیدن به نعمتهای بهشتی و دور شدن از جهنم نیز از فوائد تزکیه نفس است. در آیات و روایات بسیاری برای تشویق انسان به اصلاح خود، به نعمتهای بهشتی و عذابهای جهنمی اشاره شده است.

3) قرب به خداوند –تبارک و تعالی- :

عالی‌ترین فایده تهذیب نفس، قرب به خداوند -تبارک و تعالی- و مقرّبین درگاه الهی است. اصلاح نفس، محبوب خداوند و اهل بیت -علیهم الصلاه و السلام- است و ارج و منزلت انسان را در پیشگاه خداوند و معصومین -ع- افزایش می دهد.

🔹 البته مقدمه باور کامل و عمیق این فایده، متوقّف بر #خداشناسی و #امام‌شناسی است. کسی که به اوج معرفه الله رسیده باشد، آ‌ن‌قدر عاشق جمال و جلال الهی خواهد شد که هیچ چیز را با قرب الهی معاوضه نمی‌کند و تمام تلاشش را خواهد کرد که از لحظه لحظه عمر خود برای قرب به او و جلب رضایت او استفاده کند.

🔺از این رو ایمان عمیق به معارف اصلی دین (توحید و شاخه های آن از اوصاف و افعالی الهی) نقش مهمّی در تهذیب نفس دارد.

هر لغزشی از انسان –چه کوچک و چه بزرگ- ناشی از فقدان ایمان عمیق و گرفتار بودن به شرک جلیّ یا خفیّ است.

بلا برای غافل از مبتلاکننده

✅ علامه طباطبایی -قدّس سرّه- :
کسی که در #بلا باشد و غفلت از مبتلاکننده نداشته باشد و بداند که آن چه به وی می‌رسد، از جانب حق - سبحانه - می‌باشد، بلا برای وی بلا نیست، بلا برای کسی بلا است که غفلت از مبتلاکننده داشته باشد. 

📚 ثمرات الحیاه، ج۱، ص۱۵۱

♦️ شخص مرحوم علامه طباطبایی در زندگی با مشکلات بسیار سخت مالی و از دست دادن فرزندانشان مواجه بودند. 

✨ «ما رأیتُ الا جمیلا»

 

خداشناسی راه تهذیب نفس 9

اگر اراده جدی بر تقویت خداشناسی و ایمان به توحید داریم، باید علل ایمان را تقویت کنیم و موانع آن را از نفس خود پاک کنیم. 

لذا این امور را می توان در تقویت ایمان موثر دانست : 

1️⃣ تحصیل علم : 

علم مقدمه ایمان است و ارتقاء شناخت نسبت به متعلقات ایمان (توحید و لوازم آن) اهمیت بسزایی در تقویت ایمان دارد. کسی که درک بهتری از کمال و عظمت الهی، توحید تشریعی و ... داشته باشد، می تواند به ایمان کاملتری دست یابد. معارف بسیار عمیق و دقیقی در زمینه خداشناسی وجود دارد که تحصیل آنها نیازمند سالها تحصیل و تحقیق است.

2️⃣ ذکر علم : 

ذکر و تکرار معارف و علوم مانع از غفلت از آنها می شود. علمی که مغفول واقع شود، آنگونه که باید و شاید اثرگذار نخواهد بود. لذا با تکرار و تمرین باید ملکه ای را در خود ایجاد کرد که مانع از غفلت می شود. به عنوان مثال «درک حضور عظمت ذات باری تعالی در تمام مکانها و زمانها» با تکرار و تمرین به ملکه تبدیل می شود. 

🔺 ما سالیان سال نگاه توحیدی محض به زندگی و هستی نداشتیم، عظمت الهی را نمی دیدیم، توحید ربوبی و الوهی را نمی شناختیم. ده ها سال ذهن عادت کرده است که کمال استقلالی برای خود و دیگران در نظر بگیرد. این مطلب آنقدر در ذهن ما رسوخ کرده است که خارج کردن آن از ذهن بسیار زمانبر است و نیازمند تمرین و تکرار و تذکر فراوان دارد. 

مانند کسی که سالیان سال شخصی را با نام «زید» صدا زده است. وقتی این شخص نامش را عوض کند، با وجود علم به این که این شخص نامش را عوض کرده است، ولی فراموش می کند و او را «زید» صدا می زند. دلیل این اشتباه، غفلت است و حالتی که برای او ملکه شده است. این ملکه را باید با ملکه جدید عوض کرد و این تلاش و عزم می خواهد. اما وقتی ملکه جدید حاصل شد، «رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند». 

3️⃣ مبارزه با هواهای نفسانی : 

گاهی خواسته های نفسانی با پذیرش حقیقت و نگاه توحیدی در تزاحم است و مانع از تسلیم در برابر حق می شود.

پذیرش توحید محض، یعنی پذیرش این که سالها او و کسانی که با آن ها زندگی می کرده است، در جهل و توهم و خطا بوده اند که علم و قدرت و کمال را برای خود می دیدند و عظمت و احاطه و سلطه مطلق الهی را نمی دیدند. ممکن است از پذیرش این مطلب وحشت داشته باشد و خلاف هوای نفس او باشد. 

پذیرش توحید محض یعنی او فقر محض در پیشگاه خداست و هیچ کمالی از خود ندارد. ممکن است کبر و غرور مانع از پذیرش و باور این حقیقت شود که تو هیچ کمالی از خود نداری و تمام قدرت و علم و ... را خدا به تو عنایت کرده است. 

🔹 انسانی که هوای نفس نداشته باشد، به راحتی مقابل حق و حقیقت خاضع و خاشع خواهد بود. 

📚 ر.ک. علامه مصباح -رحمه الله علیه-، به سوی او، درس نوزدهم و بیستم 

#اخلاق

 

راه سعادت، دوری از حب دنیا

💐 امام خمینی (قدّس سرّه الشریف)، تفسیر سوره حمد، ص ۳۰ : 
تا خلع نعلین حبّ جاه و شرف و زن و فرزند نشود و القای عصای اعتماد و توجّه به غیر از یمین نگردد، به وادی مقدس که جایگاه مخلصان و منزلگاه مقدسان است قدم نتوان گذاشت.

💐 امام خامنه ای (مدظله العالی)، پیام به همایش یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم :
اخلاص در عمل و بستن راه بر وسوسه‌ی مال و نام و مقام، کلید ورود به فضای دلنواز معنویّت و حقیقت است؛ و چنین است که کار دشوار مجاهدت فرهنگی،‌ وظیفه‌ای شیرین و حرکتی اثرگذار خواهد شد.

#اخلاق
#حب_دنیا

خداشناسی راه تهذیب نفس 8

بیان شد تمسّک به معرفت الله بر تهذیب نفس و تحصیل مراتب عالیه باور قلبی خداشناسی در امر تزکیه، نسبت به طلاب مستعدّ و توانمند، بهترین و سریعترین راه برای تهذیب نفس است.

🔹 #بهترین راه از این جهت که معارف دین در این امور، عقیده او را مستحکم، او را نسبت به شبهات و انحرافات عرفانی و عقیدتی واکسینه و مسیر طیّ شده او را همراه با پشتوانه مستحکم عقلانی می گرداند.

🔹 و #سریعترین راه، چرا که #خداشناسی مسیر تحصیل تمام کمالات، تخلیه نفس از رذائل و تحلیه به فضائل را برای انسان هموار می کند.

📌 انسانی که خدا را -آن گونه که شایسته است- شناخته باشد و این شاخت مورد باور قلب او قرار گرفته باشد :

غرور نخواهد داشت،

به ریا مبتلا نمی شود،

به غیر او توکل نخواهد کرد،

از غیر او نخواهد ترسید،

به غیر او امید نخواهد داشت،

راضی به رضای الهی خواهد بود،

با جان و دل نسبت به دستورات الهی مقام تسلیم را خواهد داشت،

اعمال را در نهایت خلوص انجام می دهد

و ... .

🔹 برای چنین شخصی نیاز نیست هر یک از این اوصاف به طور جداگانه برنامه ریزی و مورد توجه قرار گیرد، بلکه لازمه معرفت الله تحصیل این اوصاف کمالی است.

خداشناسی راه تهذیب نفس 7

📌 اهمیّت معرفت الله

🔹 معارف دین، ایمان به خداوند –تبارک و تعالی- نقش بی بدیلی در تهذیب نفس دارد و معارف گرانقدر و ارزشمند انسان شناسی، ولیّ شناسی، دنیاشناسی، شیطان شناسی و معادشناسی نیز -که در مسیر تهذیب نفس بسیار موثر هستند- در پرتو و در طول «#خداشناسی» حقیقت خود را نمایان می کنند.

🔹قرآن -که کتاب هدایت و تکامل بشریت است- و ادعیه مأثوره از ذوات مقدّس معصومین –علیهم الصلاه و السلام-، سرشار از معارف خداشناسی –از صفات الهی، افعال الهی و ...- است. اساساً هدف خلقت انسان و جنّ عبادت معرّفی شده است که تنها برای خداشناسان قابل دسترسی است (کافی، ج1، ص180).  این شواهد، گواه روشنی بر اهمیت «خداشناسی» برای تکامل انسانها است، اضافه بر این که از برخی آیات، ارزش این دانش به روشنی استفاده می شود (سوره مبارکه طلاق، 12 و آیه شریفه مجادله، 11) و در روایات نیز تعبیر «اعلی المعارف» (غرر، 9864)،  «بهترین ابزار قرب به خدا»  (تحف العقول، ص39) و ... نسبت به آن وارد شده است.

🔹 از سویی در روایات، علت عصیان ، دنیاگرایی،  عدم حضور قلب در نماز  و ... عدم معرفت الله دانسته شده است (تحف العقول، ص294. کافی، ج2، ص68. علل الشرائع، ج1، ص231) و معرفت الله عامل خشیه،  اخبات قلب،  عشق به خدا،   طلب رضایت او  و ... عنوان (سوره مبارکه فاطر، آیه شریفه 28. سوره مبارکه حج، آیه شریفه 54. مجموعة ورام، ج1، ص 52. ارشاد القلوب، ج1، ص204) و کثرت تفکّر در امر خدا، عبادت اصلی و واقعی قلمداد شده است (کافی، ج2، ص55).

🔹 روشن است مراد از این روایات صرف علم به خداوند –تبارک و تعالی- نیست، بلکه مراد علمی است که به مرتبه ایمان و باور قلبی رسیده باشد.

🌷 از این رو تمسّک به معرفت الله بر تهذیب نفس و تحصیل مراتب عالیه باور قلبی خداشناسی در امر تزکیه، نسبت به طلاب مستعدّ و توانمند، #بهترین و #سریعترین راه برای تهذیب نفس است.🌷

خداشناسی راه تهذیب نفس 6

اهمّیّت مقدّمات و مبادی تصوّری و تصدیقی در تهذیب نفس

از مهمترین آسیب های تهذیب نفس در مدارس علمیّه، عدم اطلاع و آگاهی طلاب از مقدّمات و مبادی تصوّری و تصدیقی تهذیب نفس می باشد.

مباحثی مانند غایت نهایی تهذیب نفس، معنای قرب به خداوند، حقیقت ایمان، مراتب توحید و شرک، نقش اعمال در تکامل انسان، کیفیت اثرگذاری ذکر الهی در تحقق اخلاق فاضله و .... از مقدّمات و مبادی تصوّری و تصدیقی تهذیب نفس هستند که عدم اطّلاع درصد بالایی از افراد نسبت به این امور –بلکه عدم دغدغه ایشان نسبت به این مباحث اساسی که جزو «فقه اکبر» تلقی می شوند- روند تهذیب نفس در ایشان را با سختی ها و مشکلاتی همراه کرده است. به عنوان مثال شخصی که تصویر صحیحی از غایت نهایی کمال انسانی ندارد، در انتخاب مسیر تهذیب نفس دچار اشتباه می شود یا کسی که حقیقت ایمان را نمی داند، راه و روش افزایش ایمان را تشخیص نمی دهد.

راه تحصیل مقدّمات و مبادی تصوری و تصدیقی

مباحث مقدّماتی و مبادی تصوّری و تصدیقی تهذیب نفس به طور مستقیم یا غیر مستقیم به معرفت الله و مباحث خداشناسی مربوط است. غایت تهذیب نفس، لقاء الله[1] یا رسیدن به اوج توحید ذاتی و اسمائی[2] معرّفی شده است، ایمان در درجه اوّل به توحید و معارف خداشناسی تعلّق می گیرد،[3] نقش اعمال در روح انسان به نقش آنها در قرب و بُعد به خداوند –تبارک و تعالی- مرتبط است و ... .

 

---

[1] قونوی، النصوص، ص18.

[2] امام خمینی، چهل حدیث، ص657.

[3] ر.ک. علامه مصباح یزدی، به سوی او، درس 19 و 20.