تفسیره سوره حمد / 10

حقیقت رحمت

رحمت به معنای انعام و احسان از روی مهروزی و محبت است. «وَ رَحْمَتی‏ وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ‏ء» (سوره مبارکه اعراف، آیه شریفه 156). شیء مساوق وجود و هستی است و رحمت الهی هر شیئی را در بر گرفته است. هر شیئی مشمول احسان محبت آمیز الهی قرار گرفته است، بلکه اصل وجود و کمالش آیة رحمت و نگاه مهربانانه ذات اقدس اله است.

خداوند رحمت را بر خود حتمى فرموده است، «کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ» (سوره مبارکه انعام، آیه شریفه 54) و در رحمت و اعطای محبت آمیز هرگز چیزی به او نمی رسد، «وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرّاحِمِینَ» (سوره مبارکه اعراف، آیه شریفه 151 و سوره مبارکه انبیاء، آیه شریفه 83)، «وَ هُوَ أَرْحَمُ الرّاحِمِینَ» (سوره مبارکه یوسف، آیه شریفه 64 و 92).

نسبت به انسان نیز اصل ایجاد انسان، فراهم کردن اسباب زندگی و بندگی -مانند زمین و آسمان و ارسال رسل و انزال کتب- ، بلکه هر لحظه وجود و کمال هر انسانی ناشی از رحمت الهی و نگاه محبت آمیز او به انسان است.

رحمت الهی همواره امتنانی و منّت خداوند -تبارک و تعالی- به بندگان است، اما با لحاظ خاصّی رحمت را به امتنانی و وجوبی تقسیم می کنند.

رحمت امتنانی، رحمت افاضه شده قبل از عمل است و این رحمت است که «وسعت کلّ شیء» (سوره مبارکه اعراف، آیه شریفه 156). رحمت وجوبی، رحمتی است که ذات باری تعالی بر خود واجب کرده و به متقین و محسنین بر اساس اعمالشان وعده داده شده است؛ «فسأکتبها للّذین یتّقون» (سوره مبارکه اعراف، آیه شریفه 156) و «انّ رحمةَ الله قریب من المحسنین» (سوره مبارکه اعراف، آیه شریفه 56). روشن این وعده نیز امتنان الهی بر متقین و محسنین است.

 

رحمت الهی و اهل بیت -علیهم الصلاه و السلام-

ذوات مقدّس معصومین -علیهم الصلاه و السلام- از مصادیق اعظم رحمت الهی هستند و نه تنها صفت کمال رحمت الهی در این ذوات به نحو تام و اتم مخلوقی ظهور و بروز یافته بلکه این ذوات مقدّس مجرای وصول رحمت الهی به بندگان می باشند و واسطة فیض الهی هستند و ورود به ولایت ایشان ورود به رحمت خاصّ الهی است.

کافی / ج1 / ص143 : «عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: ... نَحْنُ عَیْنُ اللَّهِ فِی خَلْقِهِ وَ یَدُهُ الْمَبْسُوطَةُ بِالرَّحْمَةِ عَلَى عِبَادِهِ. عَرَفَنَا مَنْ عَرَفَنَا وَ جَهِلَنَا مَنْ جَهِلَنَا وَ إِمَامَةَ الْمُتَّقِینَ».

کافی / ج1 / ص430 : «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع‏ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏ یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ‏ قَالَ- الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ‏ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ‏ قَالَ إِمَامٌ تَأْتَمُّونَ بِهِ».

کافی / ج1 / ص221 : «قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع‏ مَا یَنْقِمُ النَّاسُ مِنَّا «1» فَنَحْنُ وَ اللَّهِ شَجَرَةُ النُّبُوَّةِ وَ بَیْتُ الرَّحْمَةِ وَ مَعْدِنُ الْعِلْمِ وَ مُخْتَلَفُ الْمَلَائِکَةِ».

کافی / ج1 / ص435 : «قُلْتُ‏ إِنَّ هذِهِ تَذْکِرَةٌ قَالَ الْوَلَایَةُ قُلْتُ‏ یُدْخِلُ مَنْ یَشاءُ فِی رَحْمَتِهِ‏ قَالَ فِی وَلَایَتِنَا».