تفسیر سوره حمد / 15

حمد ناقص و حمد مطلق 

🔹 گاهی ذات اقدس الهی به خاطر علم مورد ستایش قرار می گیرد و گاهی به دلیل قدرت. اما این حمدها، حمدهای ناقص و ناظر به کمال خاصّی است. 

🔹 ذات اقدس الهی که تمام کمالات و تمام افعال نیک از او و برای اوست، شایسته حمد مطلق است، حمدی فراگیر و جامع به تناسب فراگیری و جامعیت کمال این ذات –نه حمد ناقص و محدود-. 

🔹 حمد به دلیل عِلم، حمدِ اسمی از اسماء الهی و مظهری از مظاهر این ذات –یعنی علم- است. حمد به دلیل قدرت، نیز تنها حمدِ اسمی از اسماء الهی است – نه حمدِ ذات اقدسِ الهیِ مشتمل بر تمام کمالات به نحو بی نهایت-. 

🔹 حمد مطلق از کسی سر می زند که تمام کمالات الهی را درک کرده باشد و از آن جهت که درک تمام کمالات بی نهایتِ الهی فقط برای خود این ذات میسر است، چنین حمد مطلقی فقط از خود این ذات اقدس سر می زند. حمدهای ما –به دلیل نقص در درک کمالات و قوت و شدت آنها- محدود و ناقص است. 

🔹 وجود مقدس امیرالمومنین –علیه الصلاه و السلام- در خطبه اول نهج البلاغه می فرماید : «الْحَمْدُ لِلَّهِ‏ الَّذِی‏ لَا یَبْلُغُ‏ مِدْحَتَهُ الْقَائِلُونَ». حمد از آن خدایى است که مدح او از عهده کسى بر نمى آید.

🔹 از سویی نقصان معرفت ما به اسماء الهی و عدم درک کنه بی نهایت تک تک کمالات الهی –مثل علم و قدرت- نیز موجب می شود تا حمدهای ناقص ما نیز نقصان دیگری داشته باشند. پس حمدهای ما نه تنها مطلق نیست بلکه حتّی حقّ حمد نسبت به اسمی از اسماء الهی را هم ادا نمی کند. 

💐 تعلّق بسم الله به الحمدلله

🔹 بیان شد تمام افعال «به اسم الله» است، از جمله حمد و ستایش الهی و احتمال داده شد که در سوره مبارکه حمد، «بسم الله» متعلق به «الحمدلله» باشد. در نتیجه معنا چنین خواهد بود که «ستایش الهی به اسم الله است»، یعنی ستایش الهی همراه و نیازمند کمالات الهی و مخلوقات الهی است و توفیق و عنایت پروردگار است. 

🔹 حمد شایسته او از عهده ما خارج است و حمد ناقص او نیز –که خود فعل نیک و شایسته تقدیر است- لطف و رحمت خود اوست.

💐 ارتباط تحمید و تسبیح و تهلیل و تکبیر 

🔹 تفاوت مفهومی اذکار اربعه روشن است، لکن این مفاهیم با یکدیگر تلازم دارند و حقیقتی که مصداق هر یک از این اذکار باشد، قطعا مصداق سایر اذکار نیز خواهد بود. ذات مقدسی که ستایش مخصوص اوست (الحمدلله)، دارای تمام کمالات است.

🔹 و ذات مستجمع جمیع کمالات که عین کمال بی نهایت است، از هر عیب و نقصی، پاک و منزه است (سبحان الله). 

🔹 چنین ذاتی، کمالی برای غیر نمی گذارد تا آن غیر، خدا باشد و خدایی کند، (لا اله الا الله).

🔹 و البته این حقیقت بزرگتر از آن است به درک و وهم مخلوقی درآید و وصف شود (الله اکبر).

🔹 در آیه شریفه «وَإِنْ مِنْ شَیْءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ» (سوره مبارکه اسراء، آیه شریفة ۴۴)، اگر «ب» باء سببیّت باشد، اشاره به این مطلب دارد که بوسیله ستایش، خداوند تسبیح می‌شود. ستایش او، تنزیه الهی را به همراه دارد؛ چرا که بیان شد لازمه ستایش، تنزیه است.