تفسیر سوره حمد / 16
حمد فعلی، اسمی و ذاتی
🔹از کلمات سابق روشن می شود که حمد دارای مراتبی است.
حمد بر اساس افعال کمالی الهی مانند «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِحَمْدِهِ، وَ جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِه» (صحیفه سجادیه، دعای ۴۴ : ستایش مخصوص خدایی است که ما را به حمدش هدایت کرد و ما را اهلِ حمدش قرار داد)؛
حمد بر اساس صفات و اسماء کمالی الهی مانند «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی بَطَنَ خَفِیَّاتِ الْأَمُوُر» (نهج البلاغه، خطبه ۴۹ : ستایش مخصوص خدایی است که در پنهان امور نفوذ کرده است) و « الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَلَا بِحَوْلِهِ وَ دَنَا بِطَوْلِه» (نهج البلاغه، خطبه ۸۳ : ستایش مخصوص خدایی است که با قدرتش والا و برتر و با توانش پایین و نزدیک است)؛
و حمد ذات اقدس الهی که این مرتبه نهایی حمد (حمد مطلق) که از توان ما که ذات را درک نکرده ایم، خارج است.
💐 حمد قولی، فعلی و حالی
🔹 حمد الهی عبد را می توان به سه قسم تقسیم کرد :
1⃣ حمد زبانی و ذکر لسانی «الحمدلله»، حمد قولی است که ۱۰ بار در نمازهای روزانه واجب است به زبان آید.
2⃣ حمد فعلی به این معناست که فعل انسان گواه بر این باشد که ستایش مخصوص اوست و تمام کمالات و افعال کمالی از اوست. فعلی عبادی که نیّت آن خالص برای رضای او باشد، حمد فعلی خداست.
3⃣ حمد حالی به اعتبار روح و قلب انسان است و تحقق آن به این است که عبد از عمق وجود باور کرده باشد که همه کمالات و افعال الهی از اوست و حقیقت او حمد الهی و وجود او دارالحمد شود.
🔹 فضل حمد حالی نسبت به حمدی که لقلقه زبان است، بسیار بسیار زیاد است. «حَمْداً یَفْضُلُ سَائِرَ الْحَمْدِ کَفَضْلِ رَبِّنَا عَلَى جَمِیعِ خَلْقِهِ».
💐 گستره حمد در دعای اول صحیفه سجادیه
🔹 در دعای اوّل صحیفه سجادیه، مراتبی برای حمد از حیث های مختلفی بیان شده است.
📌 از حیث گستره زمانی : حمدی ابدی و سرمدی تا روز قیامت. «أَبَداً سَرْمَداً إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَة». مراتب عالی حمد ذاتی و حالی، باید همیشگی و دائمی باشد.
📌 از حیث گستره علّت : حمدی به ازای تمام نعمتهای الهی. «لَهُ الْحَمْدُ مَکَانَ کُلِّ نِعْمَةٍ لَهُ عَلَیْنَا وَ عَلَى جَمِیعِ عِبَادِهِ الْمَاضِینَ وَ الْبَاقِینَ عَدَدَ مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُهُ مِنْ جَمِیعِ الْأَشْیَاءِ، وَ مَکَانَ کُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهَا عَدَدُهَا أَضْعَافاً مُضَاعَفَة».
🔹 در حمد الهی هیچ نعمتی –در حدّ توان و فهم- فراموش نشود. فراموشی هر نعمتی، با شکرگزاری آن منافات دارد.
