تفسیر سوره حمد 17
هر شیئی حامد اوست
در سورة مبارکة اسراء، آیةشریفة 44 آمده است «إِنْ مِنْ شَیْءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبیحَهُم». هر شیئی خدا را تسبیح و ستایش می کند اما شما تسبیح آنها را نمی فهمید. ما سوی الله شیء است و هر شیئی حامد اوست.
حمد و تسبیح را به حمد تکوینی و تشریعی تقسیم کرده اند. حمد و تسبیح تکوینی به این معنا است که ذات هر شیئی –به میزان کمال خود- خبر از ستایش و تنزیه علت خود می دهد. هر شیئی خبر می دهد که کمالاتش برای علّتش است و ستایش این کمالات به ستایش علّت رجوع می کند و علّت از نقص های مربوطه مبراست.
اما این حمد تکوینی قابل فهم برای انسان است. ذیل آیات مشابه در کتب مهم تفسیری بیان شده است که حمد تشریعی و از روی اختیار و شعور نیز از اشیاء سر می زند و این حمد است که طبق آیه شریفه از ادراک ما خارج است. طبق ادله نقلی شریعت، بیان اهل عرفان و برخی از فلاسفه، هر شیئی بهره ای از حیات و علم دارد و به مقتضای آن بهره ای از حمد تشریعی را داراست، هر چند این حمد برای ما قابل شنیدن و درک نباشد.[1]
حامد و محمود یکیست
ذیل بحث از حمد ناقص و مطلق، بیان شد که حمد مطلق تنها از ذات اقدس الهی سر می زند.
حمد ناقص خداوند –تبارک و تعالی- نیز از آن جهت که فعلِ حَسَن و کمالی است، اوّلا و بالذات منسوب به خداوند –تبارک و تعالی- است. تمام افعال کمالی از او و برای اوست. پس حامد اوست، علاوه بر این که محمود هم اوست. حمد الهی توسط بندگان، نعمتی از نعمتهای الهی است که در برابر آن نیز، حمد و شکر لازم است و کسی که بیشتر اهل حمد الهی است، بیش از دیگران مشمول عنایت و رحمت الهی است و بیش از دیگران باید حامد و شاکر خداوند –تبارک و تعالی- باشد، نه این که دچار غرور و تکبّر شود.
[1] ر.ک. امام الطائفه سیدنا الخمینی ره، آداب الصلاه، ص255.
