تفسیر سوره حمد 25

💐 "مالک یوم الدین"

🔹از وجود مقدّس امام سجاد –علیه الصلاه و السلام- نقل شده است که آنقدر آیه شریفه «مالک یوم الدین» را تکرار می کردند که نزدیک بود به حالت احتضار و رحلت بیافتند؛  و از امام صادق –علیه الصلاه و السلام- نقل شده است که آنقدر این آیه شریفه را تکرار می کردند که از شمارش خارج می شد. 

🔹 آیات سابق این سوره مبارک ناظر به مبدأ و حقیقت هستی، این آیه شریفه ناظر به معاد است. به این ترتیب سیر هستی از مبدأ تا مقصد تکمیل می گردد. ایمان به آخرت انگیزه انسان برای اصلاح نفس، انجام اعمال صالح و دوری از گناه را به همراه دارد.  

🔹 بعد از این آیه، التفات از غیب به خطاب (ایّاکَ نعبد) تغییر می کند. شاید التفات اشاره به این نکته باشد که عبد بعد از طیّ این آیات شریفه، به اوج حضور در پیشگاه الهی و مقام مشاهده قلبی خداوند –تبارک و تعالی- می رسد و لیاقت می یابد تا خدای خویش را مخاطب قرار دهد. 

💐 اختلاف قرائت مالک (مَلک)

🔹 قرائت «مالک» قرائت معروف و مشهور است و در روایات، به اهل بیت –علیهم الصلاه و السلام- نسبت داده شده است.  از میان قاریان مشهور، از عاصم، کسائی و یعقوب «مالک» نقل شده است.  در مقابل از ابن عامر، ابن کثیر، ابوعمرو، حمزه، و نافع، «مَلِک» نقل شده است.  قرائت‌های دیگری نیز نقل شده است –مانند مِلک، مَلیک و مَلَکَ- که شاذّ هستند و اعتباری ندارند. 

🔹 گفته شده است در لغت و عرف، «مَلِک» (حاکمیت) به زمان اضافه می شود، ولی «مالک» اضافه نمی شود. گفته می شود «مَلِک العصر» ولی گفته نمی شود «مالک العصر». در سوره مبارکه غافر نیز مُلک و حکومت الهی در روز جزا بیان شده است.  

🔹 در جواب فرموده اند اولا مالکیت اعتباری به زمان اضافه نمی شود –نه مالکیت حقیقی-. بیان خواهد شد که مالکیت خداوند تبارک و تعالی، مالکیت حقیقی است و این نوع مالکیّت به زمان اضافه می شود. ثانیا ممکن است «یوم» ظرفِ مالکیت باشد که به آن اضافه شده است –نه مملوکِ مالک-. (ر.ک. تفسیر تسنیم)

🔹 اگر معروفیّت و شهرت موجب اطمینان به صحّت قرائت «مالک» باشد  یا نقل حفص از عاصم و روایات، حجّت در صحّت قرائت «مالک» دانسته شوند، این قرائت مقدّم خواهد بود. 

🔹 البته قرائت به هر دو طبق فتوای فقهاء جایز است و همانطور که در ادامه بیان خواهد شد از حیث معنایی –مانند قریب به اتفاق اختلاف قرائات قرآن- تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند.