تفسیر سوره حمد / 13
غضب الهی، رحمت است
#رحمت صفت ذاتی باری تعالی و عین ذات باری تعالی است و هر فعلی که از این ذات متّصف به رحمت صادر می شود، ناچار صادر شده از صفت رحمت است. از سویی #غضب الهی ناشی از ذات الهی است که عین رحمت است و در نتیجه غضب نیز معلول رحمت و مشوب به رحمت است.
گاهی منشأ غضب، #احساس است. به عنوان مثال شخصی به ما ضرری می رساند و احساس خشم و انتقام برای تشفّی خاطر و خالی کردن عصبانیّت خود به ما دست می دهد.
اما گاهی منشأ غضب، #عقلانی است. به عنوان مثال مفسد فی الارض به مجازات می رسد تا نظام از اختلال و هرج و مرج حفظ شود.
غضب ناشی از احساس از ساحت باری -تعالی- به دور است و این ذات اقدس از ضرر مجرمین و نفع محسنین مبرّا است؛ همانطور که رحمت الهی از نوع تاثّر و انفعال نفسانی نیست، بلکه رحمت عقلی و از نوع افاضة کمال به ناقصی است که مستعدّ دریافت آن کمال است. (ر.ک. المیزان، علامه طباطبایی، ج12، ص86).
اقتضای رحمت الهی به بنده گناهکار و به جامعه، رفتار به ظاهر غضب آلودی است که سرچشمه آن رحمت است. این غضب مشوب به رحمت از پروردگار رئوف، لازمة عالم مادّه و زندگی دنیوی رحیم است.
غضب گاهی رحمت برای خود #شخص مورد غضب است، از آن جهت که سبب نیل او به کمال می شود، شبیه تنبیه پدر که موجب تربیت فرزند می شود، یا مانع از افزایش عذاب او می شود، مثل اعدام فرد مُفسِد که جلوی گناهان بعدی او را می گیرد، یا آن عذاب او را تطهیر می کند، مثل جهنّم که با تطهیر برخی از پلیدی ها، افراد را مستعدّ حضور در بهشت الهی می کند. به بیان امام الطائفه سیدنا الخمینی -قدس الله روحه القدوسی- : جهنم، رحمتی است در صورت غضب، برای کسانی که لیاقت رسیدن به سعادت دارند. اگر تخلیصاتی و تطهیراتی که در جهنم می شود نبود، هرگز روی سعادت را آن اشخاص نمی دیدند. (معاد از دیدگاه امام، ص289)
غضب گاهی رحمت برای #جامعه است، مثل این که برای آلوده نشدن دیگران، فرد بیمار قرنطینه می شود. این نکته همان مطلبی است که در سخن حضرت نوح -علی نبینا و آله و علیه الصلاه و السلام- به خداوند -تبارک و تعالی- آمده است. «وَ قالَ نُوحٌ رَبِّ لا تَذَر عَلَی الارضِ مِنَ الکافِرِینَ دَیَّاراً، انَّکَ ان تَذَرهُم یُضِلُّوا عِبادَکَ وَ لا یَلِدُوا الَّا فاجِراً کَفَّاراً». (سوره مبارکه نوح، آیه شریفه 26 و 27). و خداوند -تبارک و تعالی- می فرماید: «وَ قاتِلُوهُم حَتَّی لا تَکُونَ فِتنَةٌ». (سوره مبارکه بقره، آیه شریفه 193).
از سویی باید به این نکته توجّه داشت که عذابها #نتیجة_اعمال خود انسان است و این انسان است که با اعمال خود راهی جز مجازات برای خود باقی نگذاشته است. «لا تَعْتَذِرُوا الْیَوْمَ إِنَّما تُجْزَوْنَ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» (سوره مبارکه التحریم، آیه شریفه7). به بیان مرحوم علامه طباطبایی «حقیقت انتقام به لحوق صورتهای پلید دردآور برای نفس انسانی بعد از موت است که ناشی از ملکات پستی است که در زندگی دنیا کسب کرده است». (المیزان، ج12، ص86).
اگر انسان درک کافی می داشت، خبث و پلیدی افعال و ملکات پست را در همین دنیا درک می کرد. «لَقَدْ کُنْتَ فِی غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ». (سوره مبارکه ق، آیه شریفه22).
خلاصه آن که :
هر بلایی کز تو آید، رحمتی‌ست
هر که را فقری دهی، آن دولتی‌ست
گندمم را ریختی، تا زر دهی
رشته‌ام بردی، که تا گوهر دهی
