تفسیر سوره حمد / 12
سبقت رحمت بر غضب بلکه رحمت بودن غضب
شروع با «بسم الله الرحمن الرحیم» می تواند اشاره به این نکته داشته باشد که اساس ذات، صفات و افعال الهی بر رحمت واسعه است و مجازات و غضب به دلایل عارضی، بلکه ناشی از همین رحمت است.
اهل بیت عصمت و طهارت -علیهم الصلاه و السلام- و انسانهای مقرب درگاه الهی نیز -که متخلق به اخلاق الهی هستند-، افعالشان بر پایه رحمت و محبّت بنا شده است.
در دعاهای شریف عرفه و جوشن کبیر آمده است «یا من سبقت رحمتُه غضبَه». (ای کسی که رحمتش بر غضبش مقدم شده است). همچنین در دعای 16 صحیفه مبارکه سجادیه آمده است «أَنْتَ الَّذِی تَسْعَى رَحْمَتُهُ أَمَامَ غَضَبِهِ». (تو کسی هستی که رحمتش جلوی غضبش حرکت می کند).
سبقت زمانی
می تواند مراد از سبقت رحمت بر غضب، سبقت زمانی باشد، چرا که در ابتدا و با اصل وجود و اعطای کمال، سراسر حقیقت بندگان غرق در رحمت الهی است. غضب ناشی از عواملی است که بعدها محقق می شود. همانطور که از وجود مقدس امام باقر -علیه الصلاه و السلام- نقل شده است : «وَ کَتَبَ عَلى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ فَسَبَقَتْ قَبْلَ الْغَضَبِ ... فَلَیْسَ یَبْتَدِئُ الْعِبَادَ بِالْغَضَبِ قَبْلَ أَنْ یُغْضِبُوهُ».[1] («بر خودش رحمت را واجب کرد» پس رحمت از غضب سبقت گرفت ... در تعامل با بندگان با برخورد غضب آلود آغاز نکرد قبل از این که آنها او را خشمگین کنند).
سبقت ذاتی بر عرضی
می تواند مراد از سبقت رحمت بر غضب، سبقت ذاتی بر عرضی باشد. رحمت ناشی از ذات الهی است و ذات الهی متصف به رحمت و عین رحمت است و غضب عارضی و ناشی از اعمال بندگان و عدم قابلیت دریافت رحمت الهی در اعیان است.
غضب، رحمت است برای خودشان و برای دیگران و لازمه عالم ماده
چرا که رحمت صفت ذاتی باری تعالی است و عین ذات باری تعالی است و هر فعلی که از این ذات متصف به رحمت صادر می شود، ناچار صادر شده از صفت رحمت است. (این بحث ادامه دارد).
[1] کافی، ج8، ص53.
