خداشناسی راه تهذیب نفس 1

بنای اسلام بر تسبیحات اربعه

وَ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ ع‏ أَنَّهُ سُئِلَ لِمَ سُمِّیَتِ الْکَعْبَةُ کَعْبَةَ قَالَ لِأَنَّهَا مُرَبَّعَةٌ فَقِیلَ لَهُ وَ لِمَ صَارَتْ مُرَبَّعَةً قَالَ لِأَنَّهَا بِحِذَاءِ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ وَ هُوَ مُرَبَّعٌ فَقِیلَ لَهُ وَ لِمَ صَارَ الْبَیْتُ الْمَعْمُورُ مُرَبَّعاً قَالَ لِأَنَّهُ بِحِذَاءِ الْعَرْشِ وَ هُوَ مُرَبَّعٌ فَقِیلَ لَهُ وَ لِمَ صَارَ الْعَرْشُ مُرَبَّعاً قَالَ لِأَنَّ الْکَلِمَاتِ الَّتِی بُنِیَ عَلَیْهَا الْإِسْلَامُ أَرْبَعٌ وَ هِیَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَر

ترجمه : از حضرت امام صادق علیه السّلام سؤال شد: براى چه کعبه، کعبه نامیده شده؟ حضرت فرمودند: زیرا چهارگوش مى‏باشد. محضر مبارکش عرض شد: براى چه چهارگوش مى‏باشد؟ حضرت فرمودند: زیرا محاذى بیت المعمور است و آن چهار گوش مى‏باشد. عرض شد: براى چه بیت المعمور چهار گوش است؟ حضرت فرمودند: زیرا محاذى عرش است و آن چهار گوش مى‏باشد. محضر مبارکش عرض شد: چرا عرش مربّع است؟ فرمودند: زیرا کلماتى که اسلام بر آن بنا شده چهار تا است و آنها عبارتند از: سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الّا اللَّه و اللَّه اکبر.

تمام این کلمات مربوط به در بحث خداشناسی و توحید است. بنای اسلام بر توحید و غایت اسلام رسیدن انسان به توحید و خدایی شدن است و راه آن افزایش درک و ایمان نسبت به تسبیحات اربعه.

کسی که باور قلبی و کامل به این اذکار مقدس داشته باشد و حقیقت معارف این اذکار در عمق وجودش ملکه شده باشد، رسد به جایی که به جز خدا نبیند و جز خدا نخواهد.

خداشناسی راه اصلاح نفس

🔆 أبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی رَأَیْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع إِذَا قَامَ فِی الصَّلَاةِ غَشِیَ لَوْنَهُ لَوْنٌ آخَرُ فَقَالَ لِی وَ اللَّهِ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ کَانَ #یَعْرِفُ الَّذِی یَقُومُ بَیْنَ یَدَیْهِ‏». (ابان بن تغلب : به امام صادق ع عرض کردم «من امام سجاد را دیدم که هنگام اقامه نماز، رنگ رخسارشان تغییر می کرد». امام صادق فرمودند : «به خدا قسم او می دانست مقابل چه کسی ایستاده است».
📚 بحار الانوار، ج۴۶، ص۶۱ و ۶۶.

🔺 ایراد کار ما که نمازمان حضور قلب ندارد، عدم معرفت به خداست. 

🔹 تاکید بسیار آیات الهی، نهج البلاغه و ادعیه بر صفات الهی نشان می دهد خداشناسی چه نقش مهمی در هدایت انسان دارد، 

🔺 اما ما بسیاری از صفات الهی را نفهمیده ایم _ مثل "ظاهر و باطن"_، یا عمقش را درک نکرده ایم _مثل "مع کل شیء لا بالمقارنه و غیر کل شیء لا بالمزایله"_ یا با عمق وجود به آنها ایمان نیاورده و از آنها غافل می شویم _ مثل "ان الله علی کل شیء قدیر"_. 

🔺 چنان به روال سابق خود ادامه می دهیم که نشان می دهد از وضع نامناسب و ناشایسته خود در شناخت خداوند -تبارک و تعالی- و نماز و عبودیت خود راضی هستیم!

🔆 وجود مقدس امام صادق - علیه الصلاه و السلام - :
ثُمَّ قَالَ یَا مُعَاوِیَةُ [بن وهب] مَا أَقْبَحَ بِالرَّجُلِ یَأْتِی عَلَیْهِ سَبْعُونَ سَنَةً أَوْ ثَمَانُونَ سَنَةً یَعِیشُ فِی مُلْکِ اللَّهِ وَ یَأْکُلُ مِنْ نِعَمِهِ ثُمَّ لَا یَعْرِفُ اللَّهَ حَقَ‏ مَعْرِفَتِهِ‏ ». (امام صادق ع : ای معاویه! چقدر قبیح است که مردی هفتاد یا هشتاد ساله شود و در ملک خدا زندگی کند و از نعمتهای او بهره مند باشد ولی خدا را آنگونه که شایسته است، نشناخته باشد). 
📚 بحارالانوار / ج۴ / ص۵۴.

خداشناسی راه تهذیب نفس

در بسیاری موارد برای تهذیب نفس یا تربیت دیگران، برای اصلاح اخلاق ناپسند و تقویت اخلاق حسنه، به جای پرداختن به سبب، به مسبب پرداخته می شود. هدف دوری از ریا ، خشم، بخل، غرور و ... و رسیدن به اخلاص، صبر، توکل، زهد و ... است، لکن به جای از بین بردن اسباب صفات رذیله و تقویت اسباب صفات حسنه، بر خود آن اوصاف و ملکات تاکید می شود؛ در حالی که وجود و عدم آن اوصاف منوط به وجود و عدم اسباب است.

به عنوان مثال سبب غرور، تصدیق و باور وجود کمال مستقل برای شخص است. کسی که تصور می کند خودش قدرتی، هنری یا علمی دارد که برای خودش است و نعوذ بالله این کمال در عرض کمال الهی است، دچار غرور می شود. اما کسی که ایمان دارد که تمام کمالات از او و برای اوست و ما هیچ از خود نداریم «له ما فی السماوات و ما فی الارض». قدرتها برای اوست «بحول الله و قوته اقوم و اقعد». علمها برای اوست «لایحطیون بشیء من علمه الا بما شاء». هر کمالی برای اوست و به خواست و رحمت او بندگان از این کمال بهره مند می شوند و هر وقت اراده کند، این کمال را از او خواهد گرفت. با یک بیماری ناتوان می شود یا همه چیز را فراموش می کند. کسی که چنین اعتقاد و باور راسخی دارد، دچار غرور نمی شود. کسی که باور دارد هر چه عظمت و قدرت و حقائق کمالی است، برای خداست، خاشع در برابر عظمت الهی خواهد بود. ایمان به ذات و صفات اقدس الهی انسان را از غرور، به خشوع می کشاند. «انما یخشی الله من عباده العلماء».

همچنین شخصی به ریا مبتلاست که اولا کمالی را برای خود می پندارند و ثانیا معتقد است دیگران ارزش و کمال مستقلی دارند و قدرتی دارند که می توانند موجب نفع یا ضرری به او بشوند. در نتیجه تلاش می کند کمال خود را به دیگران نشان دهد. اما کسی که هیچ کمالی را مستقل برای خود نمی داند و ایمان دارد که «بیدک لابید غیرک زیادتی و نقصی و نفعی و ضری»، جز برای خدا کاری انجام نمی دهد. چنین شخصی در دریای شیرین اخلاص غوطه ور است.

شخص مبتلا به مرض خشم، ضعف در توحید افعالی دارد. اگر معتقد باشد که هر فعلی به اذن الهی و به مقتضای رحمت الهی برای هدایت و امتحان بشر رخ می دهد و به علم، حکمت، قدرت و رحمت الهی ایمان کامل داشته باشد و از آن غافل نباشد، دچار خشم نمی شود.

شخصی به مقام توکل، رضا و تسلیم می رسد که ایمان کامل به خدای قادر علیم حکیم رحیم داشته باشد.

دقت و تامل در سایر موارد نیز چنین نتیجه ای را به همراه دارد که راه حل اصلی مشکلات اخلاقی، رسیدن به توحید و ایمان به اوصاف کمالی الهی است. اگر خداوند شناخته شود، انسان پاک می شود. ایمان سرچشمه همه خوبی ها و اوصاف پسندیده است.

می توان با کشف امراض اخلاقی و تحقیق در اسباب آنها به از بین بردن آنها همت گماشت، اما اگر توحید و ایمان تقویت شود، دانسته یا ندانسته ملکات رذیله از وجود انسان کنده می شود –حتی اگر انسان آگاهی از آن امراض نداشته باشد-.

شاید وجه تاکید آیات شریفه قرآن کریم –که کتاب هدایت است- و ادعیه مبارک معصومین –علیه الصلاه و السلام- بر توحید و اوصاف الهی از همین جهت باشد که باعث هدایت و پاکی انسان خواهد شد. از این رو قرآن کریم و ادعیه مبارک تاثیر بسیار زیادی بر نفس انسانی دارند و انس با آن دو و فهم و درک و باور معارف آنها امراض روحی را از بین می برد و انسان را مهذب می کند.

اثر معرفت عظمت الهی

 

از نشانه‌هاى معرفت به عظمت و جلال ذات اقدس حق، پى بردن انسان به حقارت و پستى خویشتن است، زیرا بنده، آنگاه که به عظمت سلطان خداوندى و سعۀ ملک او و جلالت قدرت او معرفت پیدا نمود و دانست که، ممکن، در حقیقت هیچ است و او به اندازۀ ذره‌اى مالک خیر و شر خود نیست و مرگ و حیات و حشر و نشرش به دست دیگرى است، عقل و اندیشه‌اش مقهور این عظمت مى‌گردد و در پیشگاه حضرت حق اظهار ذلت و #خشوع میکند و قلبش از مشاهده عظمت جلال او و جلالت سلطان او بیش از حد و وصف خاضع و خاشع مى‌گردد و مراقب حضور و نظر حضرت پروردگار و رد و قبول او خواهد بود، مراقبتى که یک چشم به هم زدن از آن غافل نخواهد شد.

#معرفت_خداوند

اسرار الصلوه، ملکی تبریزی (ترجمه رجب زاده)، ص311