خداشناسی راه تهذیب نفس 5
لا اله الا الله
عظمت و اهمیت این ذکر شریف در متن دینی مورد تاکید قرار گرفته است. این ذکر شریف به همراه هم معانی آن - مانند لا اله الا انا یا لا اله الا انت - بیش از 30 بار در قرآن کریم تکرار شده است.
«الله» اشاره به ذات اقدسی دارد که خالق هستی است و حتی مشرکین نیز بر خالقیت او اذعان داشتند. «وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ». (سوره مبارکه زمر، آیه شریفه 38).
دو بحث در مفاد این کلمه شریف : 1) معنای اله. 2) خبر محذوف لای نفی جنس.
احتمالات در معنای «اله» : 1. معبود. 2. شایسته عبودیت. 3. حقیقت دارای کمال مطلق واجب الوجود.
احتمالات در خبر محذوف : 1. موجود. 2. واجب.
گفته شده معنای لغوی و عرفی «اله» معبود است و خبر محذوف لای نفس جنس، «موجود». پس معنا این است که «معبودی جز الله نیست». (توحید عبودی).
اشکال :
این کلام خلاف واقع است، چرا که معبودهایی در بین مشرکین بوده و هم اکنون هم هست، خورشید و ماه و بت و ... معبود بوده است. (اراکی، اصول فقه، ج1، ص274).
جواب اول (حمل بر مجاز) :
مراد از «اله»، شایسته عبودیت یا حقیقت دارای کمال مطلق و واجب الوجود است.
جواب دوم (بقاء بر معنای حقیقی) :
همان معنای لغوی و عرفی صحیح است و هیچ تناقضی با واقع ندارد.
پرستش ناشی از کمالی است که پرستش کننده در معبود خود می یابد، کمالی از جنس قدرت، حکمت و ... . او به سبب آن قدرت، به سوی معبود می رود. مشرک قدرت را در بت یا خورشید یا ماه می بیند و آنها را می پرستد، در حالی که ضمن بحث از «الحمدلله» بیان شد که آن قدرت، ملکِ خداست و از خدا و برای خداست. غیر او هیچ قدرتی برای خود ندارد. پرستش کننده به خاطر آن قدرت و کمال سراغ معبود خود رفته است و در حقیقت در مقابل کمال آن معبود، کرنش می کند. این کرنش در حقیقت در مقابل قدرت و کمالی است که ملکِ «الله» است. او مالک و صاحب آن کمال است؛ اما او خیال و توهم دارد که در حال کرنش مقابل خدایان دیگر است، مانند کسی که صاحب کتاب را ستایش می کند و تصور می کند زید مولف کتاب است و در حال ستایش اوست، در حالی که «علی» مولف آن کتاب است و مدح او در حقیقت مدح «علی» است.
شخص مشرک نادانی که مقابل مخلوق الهی کرنش می کند، خیال می کند این مخلوق قدرتی و کمالی از خود دارد، در حالی که آن قدرتی که به خاطر آن در حال پرستش و عبودیت است، برای خداست و در واقع کمال الهی را معبود خود قرار داده است، هر چند جهل و نادانی مانع از درک این واقعیت می شود و دچار شرک در عبودیت است. «إِنَّ اللَّهَ لَا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ» (سوره مبارکه نساء، آیه شریفه 48).
از این رو اگر کسی قائل به «الحمدلله» باشد، لازمه اش این است که قائل به «لا اله الا الله» باشد و «ایاک نعبد» بگوید. چون هیچ کس جز او کمال استقلالی ندارد، هیچ کس جز او شایسته عبودیت نیست (معنای مجازی ادعا شده). (ر.ک. امام خمینی، آداب نماز، ص372).
آثار اخلاقی اعتقاد به این ذکر شریف :
- توحید عبودی
- توحید ربوبی
- توکل
- عدم امید و دل بستن به غیر خدا
- عدم ترس از غیر خدا
- و ... .
