امام حسن مجتبی علیه الصلاه و السلام

"أَنَّ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ ع کَانَ إِذَا تَوَضَّأَ ارْتَعَدَتْ مَفَاصِلُهُ وَ اصْفَرَّ لَوْنُهُ فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ حَقٌّ عَلَى کُلِّ مَنْ وَقَفَ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّ الْعَرْشِ أَنْ یَصْفَرَّ لَوْنُهُ وَ تَرْتَعِدَ مَفَاصِلُهُ".
ترجمه : امام حسن -علیه الصلاه و السلام- هنگامی که وضو می گرفتند، بدنشان می لرزید و رنگشان زرد می شد. از ایشان در مورد این تغییر حالت سوال کردند و ایشان جواب دادند : «بر کسی که در پیشگاه پروردگار عرش قرار می گیرد، حق این است که رنگش زرد شود و بدنش بلرزد.
بحارالانوار، ج۴۳، ص۳۳۹

تفسیر سوره مبارکه حمد / 4

#بسم_الله

اقسام #اسم_عینی

با دقّت در نصوص دینی، کشف می شود که دو نوع اسمِ تکوینی و عینی برای ذات باری تعالی وجود دارد :

1. اوصاف ذات باری تعالی (#اسم_ذاتی) :

اسامی که در اصطلاح رایج ما #اوصاف تکوینی و خارجی باری تعالی هستند، مثل قادر، علیم و حیّ (ذات باری تعالی با تعین قادریت یا عالمیت).
[:books:ر.ک. تفسیر تسنیم، علامه جوادی آملی، ذیل تفسیر "بسم الله" در سوره مبارکه حمد].

التوحید، ۱۸۶ :

عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع أَنَّهُ قَالَ: اعْلَمْ عَلَّمَکَ اللَّهُ الْخَیْرَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى قَدِیمٌ وَ الْقِدَمُ صِفَةٌ ... فَسَمَّى نَفْسَهُ سَمِیعاً بَصِیراً قَادِراً قَائِماً ظَاهِراً بَاطِناً لَطِیفاً خَبِیراً قَوِیّاً عَزِیزاً حَکِیماً عَلِیماً وَ مَا أَشْبَهَ هَذِهِ الْأَسْمَاء.

2. مخلوقات باری تعالی (#اسم_فعلی) :

در تفسیر العیاشی آمده است :

«عن الرضا ع قال‏ إذا نزلت بکم شدة فاستعینوا بنا على الله- و هو قول الله: «وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‏ فَادْعُوهُ بِها» قال: قال أبو عبد الله: نحن و الله الأسماء الحسنى‏- الذی لا یقبل من أحد إلا بمعرفتنا».

اشاره دارد که ذوات مقدّس معصومین -علیهم الصلاه و السلام- «اسم الله» هستند. روشن است که مراد از «اسم الله» در این عبارت نام و الفاظ موضوع یا اوصاف ذاتی باری تعالی نیست، بلکه مراد #مخلوقات_الهی است.

 علامه حسن زاده، ممد الهمم فی شرح فصوص الحکم :

به این معنا [اسم فعلی] هر شیئی «اسم الله» است، هر چند اشیاء خارجی در «اسم الله» بودن و معرّف بودن برای ذات الهی مختلف هستند. مثلا «سنگ» اوصاف الهی را نشان می دهد، اما «انسان» که اشرف مخلوقات است، بیش از سنگ دلالت بر علم و قدرت الهی دارد.

از بین انسانها هم وجودات مقدس #معصومین -علیهم الصلاه و السلام- و در رأس وجود مقدس #نبی_اکرم -صلی الله علیه و آله و سلم- که اشرف مخلوقات است و مراتب مخلوقی را به انتها رسانده است، «ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّى فَکانَ قابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنى‏ ... عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهى‏» (سوره مبارکه نجم، آیه شریفه ۸ تا ۱۴) بیش از هر مخلوقی معرّف برای کمالات الهی است و اشاره به تمام کمالات الهی از علم، قدرت، حکمت، صبر، عزت و ... دارد.

به همین جهت این وجود ختمی مرتبت را «#اسم_الله_الاعظم» می گویند.

تفسیر سوره مبارکه حمد / 3

#بسم_الله

 اسم لفظی و عینی :

در ابتدا به نظر می رسد «إسم» به معنای عنوانی لفظی است که اشاره به شیئی دارد و شامل نام، لقب و کنیه می شود.

اما برخی استعمالات «#إسم» در متون دینی با معنای ذکر شده (الفاظ وضع شده برای اشاره به شیء) سازگاری ندارد. مانند :

«و بأسمائک التى ملأت أرکان کل شى ء» (دعای کمیل). روشن است که نام خداوند -تبارک و تعالی- ارکان اشیاء را پر نکرده است و مراد از «اسم» در این عبارت امور و حقایق تکوینی عینی نیست -نه وجود لفظی-.

«أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ‏ الَّذِی‏ تُمْسِکُ بِهِ السَّمَاوَاتِ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِک‏». اسمی که آسمانها را نگه داشته است، نام و الفاظ وضع شده برای ذات باری تعالی که توسط ما تلفظ می شود، نیست، بلکه اسمی است غیر لفظی، موجودی است حقیقی و واقعیتی است با اثرگذاری خارجی.

امثال این تعابیر در متون دینی بسیار است.

در حقیقت «اسم» به معنای عامّ «#ما_یعرف_به_ذات_الشی‌ء» یا «عَلَامَةٌ للشَّیْ‌ءِ یُعْرَفُ به» است -چه الفاظ موضوع باشد و چه حقائق خارجی که ذات با آنها شناخته می شود و علامت آن به حساب می آیند-. (ر.ک. مفردات راغب)

پس «اسم الله» به معنای علامتی که ذات خداوند -تبارک و تعالی- با آن نمایان شود، به «#اسم_لفظی» و «#اسم_عینی» تقسیم می شود.

تفسیر سوره مبارکه حمد / 2

هدف از ابتدا «با نام خدا» چیست؟

 ابتدا به نام ذات باری تعالی این تذکّر را هم به همراه دارد که با توجّه و ذکر الهی کار را انجام دهیم و هدف از کار را جلب #رضایت_او قرار دهیم که هیچ چیز جز رضایت او اهمیت ندارد.

اگر کار بدون ذکر شریف «بسم الله» شروع شود، یعنی نام و یاد خداوند -تبارک و تعالی- فراموش شده و کار در نهایت #خلوص محقق نخواهد شد و به فایده نهایی و کامل خود که پاداش معنوی تام است منجر نمی شود. شاید به این دلیل فرموده اند «کُلُ‏ أَمْرٍ ذِی‏ بَالٍ‏ لَمْ یُذْکَرْ «بِسْمِ اللَّهِ» فِیهِ فَهُوَ أَبْتَر» . (هر کار دارای اهمیتی که با «بسم الله» شروع نشود، ناقص و ناتمام است).

اما جای این سوال باقی است که چرا به جای «بسم الله الرحمن الرحیم» گفته نشود «بذکر الله الرحمن الرحیم». آنچه از فوائد ذکر «بسم الله» گفته شد به نظر می رسد برای این ذکر نیز وجود دارد، اما این ذکر برای شروع کارها توصیه نشده است.

ظاهرا خصوصیتی برای «اسم الله» است که سوره های مبارکه قرآن و کارهای مهم باید با «بسم الله» شروع شود.

تفسیر سوره مبارکه حمد / 1

چرا این سوره را "امّ الکتاب" (اصل و ریشه قرآن) خوانده اند؟

1/ مطالب این سوره مبارکه #فهرستی از معارف و حقایق قرآن و معارف دین است؛ از انواع توحید -توحید ذات و صفات و افعال و عبودیت- (مبدأ شناسی) و معاد (آخرت شناسی) تا هدایت بشریت که هم به نبوت و امامت (راه و راهنماشناسی و مربوط به دنیا) مربوط می شود و هم احکام و اخلاق -که با لسان دعا ایراد شده است-.

2/ از جهت دیگر می توان معارف این سوره مبارکه را به سه بخشِ رابطه خدا با انسان، رابطه انسان با خدا (ایاک نعبد و ایاک نستعین) و رابطه انسانها با یکدیگر (اتصال به نعمت داده شدگان و دوری از مغضوبین و ضالّین) تقسیم کرد. معرفت نسبت به رابطه اول و اصلاح رابطه دوم و سوم راه #هدایت و #سیروسلوک است.

3/ ملاصدرا این سوره را مشتمل بر #هفت درِ بهشت می داند (تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۷۸) :
1. ذکر با تلاوت آیه (بسم الله الرحمن الرحیم ).
2. شکر با آیه کریمه (الحمد لله رب العالمین ).
3. رجاء با قرائت آیه (الرحمن الرحیم ).
4. خوف با ذکر آیه (مالک یوم الدین )
5. اخلاص با گفتن (ایاک نعبد و ایاک نستعین )
6. دعا و تضرع با تلاوت آیه (اهدنا الصراط المستقیم ).
7. اقتدا به ارواح پاک با قرائت آیه (صراط الذین أنعمت علیهم).

راه افزایش ایمان

کسی که برای ارتقاء ایمان خود تلاش نمی کند، اولا ارزش این کالای گرانبها را ندانسته است و باور صحیح و کاملی از کمال و لذت مراتب بالاتر ایمان ندارد، ثانیا توجه ندارد که ایمان ضعیف ممکن است با لغزش و فتنه ای از بین برود و به سوء عاقبت گرفتار شود.

تقویت ایمان با تقویت علل آن میسر است، لذا این امور را می توان در تقویت ایمان موثر دانست :

1/  تحصیل علم : علم مقدمه این است و ارتقاء شناخت نسبت به متعلقات ایمان (#توحید و لوازم آن) اهمیت بسزایی در تقویت ایمان دارد. کسی که درک بهتری از کمال و عظمت الهی، توحید تشریعی و ... داشته باشد، می تواند به ایمان کاملتری دست یابد.

2/ ذکر علم : ذکر و تکرار معارف و علوم مانع از غفلت از آنها می شود. علمی که مغفول واقع شود، آنگونه که باید و شاید اثرگذار نخواهد بود. لذا با تکرار و تمرین باید #ملکه ای را در خود ایجاد کرد که مانع از غفلت می شود. به عنوان مثال «درک حضور عظمت ذات باری تعالی در تمام مکانها و زمانها» با تکرار و تمرین به ملکه تبدیل می شود.

3/ مبارزه با هواهای نفسانی : گاهی خواسته های نفسانی با حقیقت در تزاحم است و مانع از #تسلیم در برابر #حق می شود. هر چند با میلها و خواسته های نفسانی مقابله شود، خشوع و خضوع در برابر حق بیشتر می شود و روحیه تسلیم در برابر حقیقت، تقویت می شود.

امیدهای واهی

أسرار الصلاه (ملکى تبریزى)، ترجمه رجب زاده، ص: ۲۴۴ :

[در مقام مثال برای شخص احمق مغرور :]

آن شخصى است که تخم ریا در دل بیفکند و متوقع باشد که از این دل نور عمل خالص درو کند، یا اینکه قرآن تلاوت کند، و یا ذکر بگوید و دعا بخواند و به مناجات با‌ ‌پروردگار بپردازد در حالیکه دلش مستغرق در #دنیا و مشغول به آن و هم و غم آن است، یا اینکه زبانش قرآن بخواند و دلش جاى دیگر باشد و بعد انتظار قبول چنین عباداتى را هم داشته باشد و امیدوار به این باشد که ابواب #اسرار قرآن بر او گشوده شود و #لذت ذکر و مناجات را دریابد.

 [در مقال مثال برای شخص آرزومند :]

مثل افرادى مثل ما است که هم دل به دنیا دارند و هم گاهى براى تهجد و شب زنده دارى به پا می خیزند و گریه و زارى میکنند و از خدا میخواهند که لذت مناجات را به آنها بچشاند، و قرآن را تلاوت میکنند و در آیات آن تدبرى مى‌نمایند ولى با قلبى که به #محبت_دنیا آلوده است و با چنین قلبى انتظار این را دارند که اسرار قرآن را درک کنند، این یک آرزو است، ... 

حقیقت ایمان

در آیات و روایات «ایمان» و «عمل صالح» راه قرب به خداوند -تبارک و تعالی- دانسته شده است.

حقیقت ایمان دارای بحث مفصّل و عمیقی است، اما به طور خلاصه باید گفت که «ایمان» اخصّ از «علم» است. «علم» که غالبا غیر اختیاری محقق می شود، شرطِ «ایمان» است که اختیاری است. به همین جهت گاهی «علم» وجود دارد، اما «ایمان» وجود ندارد. «و جحدوا بها و استیقنتها انفسهم» (سوره مبارکه نمل، آیة شریفة 14).

ایمان عمل اختیاری مربوط به قلب و باطن انسان است و حقیقت آن بنا گذاشتن و ملتزم شدن به لوازم علم است.

طبق آیات شریفه قرآن کریم متعلق ایمانی که سبب قرب به خداوند -تبارک و تعالی- است، خداوند -تبارک و تعالی- و صفات و لوازم او از جمله انبیاء و ملائکه و آخرت و ... است. به طور خلاصه می توان گفت «ایمان به توحید». لذا گفته شده است همه معارف اسلام به توحید باز می گردد. (ر.ک. علامه مصباح ره، به سوی او، ص201 و 206).

ایمان طبق آیات شریفه قرآن دارای مراتب است، چرا که میزان پای بندی به تعهد ایمانی و عدم سستی و اثرپذیری از وسوسه نفسانی و شیطانی متفاوت است.

سوره مبارکه انفال، آیه شریفه 2 : «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إیماناً وَ عَلى‏ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ». (همچنین ر.ک. سوره مبارکه فتح، آیه شریفه 4 و سوره مبارکه آل عمران، آیه شریفه 173 و سوره مبارکه احزاب، آیه شریفه 22).

اوج قله ایمان در اختیار ذوات مقدس معصومین -علیهم الصلاه و السلام- است.

برای سنجش میزان ایمان می توان به میزان التزام عملی به لوازم توحید -اعم از توحید عبودی و حبی و ...- رجوع کرد و رتبه ایمان خود را سنجید.

زمان یا کیفیت وقت ظهور

در چندین روایت در کتب کافی، تفسیر قمی، تفسیر عیاشی، کتب متعدد مرحوم صدوق، غیبت نعمانی و .... در مورد #ظهور حضرت ولی عصر عج آمده است : "یَمْلَأُهَا عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ‏ جَوْراً".
روایاتی که تعبیر «بعد ما ملئت ...» در آنها آمده است، اندک و فاقد سند است.
تفاوت معنای دو متن :
اگر عبارت «بعد ما ملئت ...» باشد یعنی زمانی باید بگذرد در آینده دنیا پر از ظلم شود و بعد از آن، ظهور رخ خواهد داد.
اما عبارت «کما ملئت ...» ناظر به نحوه و #کیفیت گسترش عدالت است و چنین افاده می کند که عدالت همانطور که ظلم دنیا را پر کرده است، همه دنیا را پر خواهد کرد. این تعبیر چنین افاده نمی کند که باید زمانی بگذرد تا دنیا پر از ظلم شود و با این احتمال که حضرت ع اشاره به فراگیری ظلم در زمان خودشان داشته باشند نیز سازگار است. یعنی همانطور که الآن پر از #ظلم است، بعد از ظهور #عدالت همه عالم را پر خواهد کرد.

با خدا باش 7