خداشناسی راه تهذیب نفس 9

اگر اراده جدی بر تقویت خداشناسی و ایمان به توحید داریم، باید علل ایمان را تقویت کنیم و موانع آن را از نفس خود پاک کنیم. 

لذا این امور را می توان در تقویت ایمان موثر دانست : 

1️⃣ تحصیل علم : 

علم مقدمه ایمان است و ارتقاء شناخت نسبت به متعلقات ایمان (توحید و لوازم آن) اهمیت بسزایی در تقویت ایمان دارد. کسی که درک بهتری از کمال و عظمت الهی، توحید تشریعی و ... داشته باشد، می تواند به ایمان کاملتری دست یابد. معارف بسیار عمیق و دقیقی در زمینه خداشناسی وجود دارد که تحصیل آنها نیازمند سالها تحصیل و تحقیق است.

2️⃣ ذکر علم : 

ذکر و تکرار معارف و علوم مانع از غفلت از آنها می شود. علمی که مغفول واقع شود، آنگونه که باید و شاید اثرگذار نخواهد بود. لذا با تکرار و تمرین باید ملکه ای را در خود ایجاد کرد که مانع از غفلت می شود. به عنوان مثال «درک حضور عظمت ذات باری تعالی در تمام مکانها و زمانها» با تکرار و تمرین به ملکه تبدیل می شود. 

🔺 ما سالیان سال نگاه توحیدی محض به زندگی و هستی نداشتیم، عظمت الهی را نمی دیدیم، توحید ربوبی و الوهی را نمی شناختیم. ده ها سال ذهن عادت کرده است که کمال استقلالی برای خود و دیگران در نظر بگیرد. این مطلب آنقدر در ذهن ما رسوخ کرده است که خارج کردن آن از ذهن بسیار زمانبر است و نیازمند تمرین و تکرار و تذکر فراوان دارد. 

مانند کسی که سالیان سال شخصی را با نام «زید» صدا زده است. وقتی این شخص نامش را عوض کند، با وجود علم به این که این شخص نامش را عوض کرده است، ولی فراموش می کند و او را «زید» صدا می زند. دلیل این اشتباه، غفلت است و حالتی که برای او ملکه شده است. این ملکه را باید با ملکه جدید عوض کرد و این تلاش و عزم می خواهد. اما وقتی ملکه جدید حاصل شد، «رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند». 

3️⃣ مبارزه با هواهای نفسانی : 

گاهی خواسته های نفسانی با پذیرش حقیقت و نگاه توحیدی در تزاحم است و مانع از تسلیم در برابر حق می شود.

پذیرش توحید محض، یعنی پذیرش این که سالها او و کسانی که با آن ها زندگی می کرده است، در جهل و توهم و خطا بوده اند که علم و قدرت و کمال را برای خود می دیدند و عظمت و احاطه و سلطه مطلق الهی را نمی دیدند. ممکن است از پذیرش این مطلب وحشت داشته باشد و خلاف هوای نفس او باشد. 

پذیرش توحید محض یعنی او فقر محض در پیشگاه خداست و هیچ کمالی از خود ندارد. ممکن است کبر و غرور مانع از پذیرش و باور این حقیقت شود که تو هیچ کمالی از خود نداری و تمام قدرت و علم و ... را خدا به تو عنایت کرده است. 

🔹 انسانی که هوای نفس نداشته باشد، به راحتی مقابل حق و حقیقت خاضع و خاشع خواهد بود. 

📚 ر.ک. علامه مصباح -رحمه الله علیه-، به سوی او، درس نوزدهم و بیستم 

#اخلاق

 

تفسیر سوره حمد 26

💐 "مالک یوم الدین"

 

💐 معنای مَلِک 

🔹 «مَلِک» از ریشة «مُلک» - بضم میم -، به معنای سلطان، حاکم و کسی است که رأی و نظر او نافذ است. 

🔹 نفوذ رأی و سلطنت برای انسان در این دنیا اعتباری است و این حاکمیت ظاهری، توسّط خداوند –تبارک و تعالی- به هر کس که او بخواهد، داده می‌شود. «تؤتی المُلکَ من تشاء و تنزع الملک ممّن تشاء» (سوره مبارکه آل‌عمران، آیه شریفه ۲۶). 

🔹 اما نفوذ رأی و سلطنت الهی، تکوینی است و در روز جزاء به عیان، همة سلطنت و حکومت از او است و هر تصرّفی به رأی و نظر او خواهد بود و همه چیز تحت قدرت اوست و حاکمیت ظاهری نیز به هیچ کس اعطاء نمی شود. «لِمَن المُلک الیوم لله الواحد القهار» (سوره مبارکه غافر، آیه شریفه ۱۶). 

🔹این سلطنت تکوینی و نفوذ رأی و اراده الهی، در دنیا نیز وجود دارد و هیچ فعلی بدون اذن او محقق نمی شود، هر چند، تعداد اندکی به این معرفت توحیدی دست می یابند. «ألم تعلم أنّ الله له مُلک السموات و الارض و ما لکم من دون الله من ولىّ و لا نصیر». (سوره مبارکه بقره، آیه شریفه ۱۰۷).  «وَ لَم‌یَکُن لَهُ شَریکٌ فِی المُلک» (سوره مبارکه اسراء، آیه شریفه ۱۱۱). «هیچ شریکی در فرمانروایی ندارد». امّا در آخرت، مشاهدة سلطنت تکوینی الهی برای همه محقّق است.

 

💐معنای مالک 

🔹 «مالِک» از ریشه «مِلک» - بکسر میم -، به معنای صاحب اختیار و کسی است که امکان تصرّف در مملوک را دارد. 

🔹 مالکیت نیز به اعتباری و حقیقی تقسیم می شود. مالکیت انسان‌ها بر خانه، وسیله نقلیه و ... اعتباری و در حیطه قراردادهای عقلایی برای نظم امور اجتماعی است و با معامله قابل تغییر است. مالکیت انسان‌ها بر تصوّرات و تصاویر ذهنی‌شان حقیقی تکوینی است. 

🔹 مالکیّت خداوند –تبارک و تعالی- نسبت به تمام هستی، مالکیّت حقیقی تکوینی و ناشی از احاطة قیّومی باری تعالی و تذلّل و فقر تکوینی مخلوقات نسبت به اوست. همه هستی و هر مالک و مِلک حقیقی و اعتباری در این هستی مِلک طِلق اوست  و مالکیّت‌های حقیقی مخلوقات نیز به اراده او و تحت سلطة اوست. 

🔹 تنها مالکیّت او مطلق و بدون محدودیّت است و به معنای واقعی کلمه «تنها او مالک است (هو المالک)». حضرت امیر –علیه آلاف التحیّة و الثناء- چه زیبا فرمود : «إِنَّا لَا نَمْلِکُ‏ مَعَ‏ اللَّهِ‏ شَیْئاً وَ لَا نَمْلِکُ إِلَّا مَا مَلَّکَنَا فَمَتَى مَلَّکَنَا مَا هُوَ أَمْلَکُ بِهِ مِنَّا کَلَّفَنَا وَ مَتَى أَخَذَهُ مِنَّا وَضَعَ تَکْلِیفَهُ عَنَّا» .  (ما با خدا [و در عرض او] هیچ چیزی را مالک نمی شویم [حتّی اعضاء و جوارح خود را]  و مالک نمی شویم مگر آنچه را که او به ما تملیک کرده است. پس هر گاه به ما تملیک کرد آنچه را که او به آن نسبت به ما مالک‌تر است، تکلیفی بر ما قرار داد و هر گاه آن را از ما گرفت، تکلیفش را از ما برداشت). 

 

تفسیر سوره حمد 25

💐 "مالک یوم الدین"

🔹از وجود مقدّس امام سجاد –علیه الصلاه و السلام- نقل شده است که آنقدر آیه شریفه «مالک یوم الدین» را تکرار می کردند که نزدیک بود به حالت احتضار و رحلت بیافتند؛  و از امام صادق –علیه الصلاه و السلام- نقل شده است که آنقدر این آیه شریفه را تکرار می کردند که از شمارش خارج می شد. 

🔹 آیات سابق این سوره مبارک ناظر به مبدأ و حقیقت هستی، این آیه شریفه ناظر به معاد است. به این ترتیب سیر هستی از مبدأ تا مقصد تکمیل می گردد. ایمان به آخرت انگیزه انسان برای اصلاح نفس، انجام اعمال صالح و دوری از گناه را به همراه دارد.  

🔹 بعد از این آیه، التفات از غیب به خطاب (ایّاکَ نعبد) تغییر می کند. شاید التفات اشاره به این نکته باشد که عبد بعد از طیّ این آیات شریفه، به اوج حضور در پیشگاه الهی و مقام مشاهده قلبی خداوند –تبارک و تعالی- می رسد و لیاقت می یابد تا خدای خویش را مخاطب قرار دهد. 

💐 اختلاف قرائت مالک (مَلک)

🔹 قرائت «مالک» قرائت معروف و مشهور است و در روایات، به اهل بیت –علیهم الصلاه و السلام- نسبت داده شده است.  از میان قاریان مشهور، از عاصم، کسائی و یعقوب «مالک» نقل شده است.  در مقابل از ابن عامر، ابن کثیر، ابوعمرو، حمزه، و نافع، «مَلِک» نقل شده است.  قرائت‌های دیگری نیز نقل شده است –مانند مِلک، مَلیک و مَلَکَ- که شاذّ هستند و اعتباری ندارند. 

🔹 گفته شده است در لغت و عرف، «مَلِک» (حاکمیت) به زمان اضافه می شود، ولی «مالک» اضافه نمی شود. گفته می شود «مَلِک العصر» ولی گفته نمی شود «مالک العصر». در سوره مبارکه غافر نیز مُلک و حکومت الهی در روز جزا بیان شده است.  

🔹 در جواب فرموده اند اولا مالکیت اعتباری به زمان اضافه نمی شود –نه مالکیت حقیقی-. بیان خواهد شد که مالکیت خداوند تبارک و تعالی، مالکیت حقیقی است و این نوع مالکیّت به زمان اضافه می شود. ثانیا ممکن است «یوم» ظرفِ مالکیت باشد که به آن اضافه شده است –نه مملوکِ مالک-. (ر.ک. تفسیر تسنیم)

🔹 اگر معروفیّت و شهرت موجب اطمینان به صحّت قرائت «مالک» باشد  یا نقل حفص از عاصم و روایات، حجّت در صحّت قرائت «مالک» دانسته شوند، این قرائت مقدّم خواهد بود. 

🔹 البته قرائت به هر دو طبق فتوای فقهاء جایز است و همانطور که در ادامه بیان خواهد شد از حیث معنایی –مانند قریب به اتفاق اختلاف قرائات قرآن- تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند.

 

راه سعادت، دوری از حب دنیا

💐 امام خمینی (قدّس سرّه الشریف)، تفسیر سوره حمد، ص ۳۰ : 
تا خلع نعلین حبّ جاه و شرف و زن و فرزند نشود و القای عصای اعتماد و توجّه به غیر از یمین نگردد، به وادی مقدس که جایگاه مخلصان و منزلگاه مقدسان است قدم نتوان گذاشت.

💐 امام خامنه ای (مدظله العالی)، پیام به همایش یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم :
اخلاص در عمل و بستن راه بر وسوسه‌ی مال و نام و مقام، کلید ورود به فضای دلنواز معنویّت و حقیقت است؛ و چنین است که کار دشوار مجاهدت فرهنگی،‌ وظیفه‌ای شیرین و حرکتی اثرگذار خواهد شد.

#اخلاق
#حب_دنیا