تفسیر سوره حمد 20

📌 آیه شریفه "الحمدللّه ربّ العالمین" 

💐 رابطه ربّ و الله 

با توجّه به حقیقت «الله» و «ربّ»، روشن است که تنها «الله» و حقیقتی که مستجمع جمیع کمالات است  می تواند «ربّ» حقیقی تمام مخلوقات باشد و تنها «ربّ» و پروردگار عالمیان است که می تواند «الله» و مستجمع جمیع کمالات باشد. لازمه الوهیّت، ربوبیّت است و ربوبیت کاشف از الوهیت. «الله» بودن دلیل برای «ربّ» بودن است. شاید به این جهت صفت «ربّ» در آیه شریفه بعد از «الله» آمده است. همه احتیاجات عالمیان نزد «الله» است و فقط «الله» یارای تامین مایحتاج عالمیان را دارد.

💐 رابطه ربّ و حمد

با درک اختصاص حمد به خداوند سبحان و مالکیت مطلق او بر تمام کمالات نیز روشن می شود که ربوبیّت مخصوص ذات اقدس اله است و غیر او مقام ربوبیّت ندارد. ربوبیتِ ذات اقدس اله به اظهار کمال خود در مخلوق و جلوه گری جمال و جلال او در عالمیان است. عالمیان کمال استقلالی برای خود ندارند و نخواهند داشت، بلکه مجرایِ نمایشِ کمالات الهی و اسمای حسنای او هستند و اوست که کمال را در موجودی خلق می کند و به ظهور می رساند. از این رو گفته شده است ربوبیّت نوعی خلقت است و توحید خالقی مفید توحید ربوبی است. 

💐 رابطه ربّ و الرّحمن الرّحیم

این ربوبیّت الهی ناشی از رحمانیّت و رحیمیّت ذات اقدس اله است و این دو صفت دلیل بر این است که خداوند سبحان در ربوبیّت هیچ موجودی کم کاری نکرده و نخواهد کرد. آنچه مانع از کمال مخلوق است، قابلیت قابل و ذات مخلوق است –نه بخلی از ناحیه فاعل و خداوند رحمن رحیم-.

 

تحلیل اهداف و فرصت‌های درگیری‌ها در سوریه

تحلیل اهداف و فرصت‌های درگیری‌ها در سوریه

اهداف اسرائیل، آمریکا و ترکیه:

1. تضعیف دولت سوریه و تلاش برای سرنگونی بشار اسد به عنوان عضو کلیدی جبهه مقاومت در منطقه.
2. تلاش برای قطع حمایت زمینی از حزب‌الله و کاهش توان رزمی این گروه.
3. تضعیف توان ایران در تأمین تسلیحات و حمایت از حزب‌الله و مقاومت فلسطین، با تمرکز بر تجهیز سوریه.
4. جلوگیری از افزایش قدرت و نفوذ ایران و محور مقاومت در منطقه پس از "طوفان الاقصی".
5. ایجاد انحراف در افکار عمومی جهانی از مسئله فلسطین و شکست‌های اسرائیل در لبنان و غزه و جنایات این رژیم.
6. تلاش برای ایجاد تفرقه و درگیری داخلی در جهان اسلام با محوریت دوقطبی شیعه-سنی، به منظور تضعیف اتحاد مسلمانان علیه اسرائیل.
7. افزایش نفوذ استراتژیک ترکیه و ابراز قدرت در منطقه.
8. بهبهود چهره دولت ترکیه در میان اهل تسنن.
9. افزایش حمایت داخلی از دولت ترکیه با کشورگشایی و جنگ به کمک نیروهای نیابتی.
10. ایجاد ناامنی در سوریه به عنوان مسیر ارتباط اقتصادی ایران به مدیترانه.
11. تلاش برای تقویت گروه‌های نیابتی ترکیه و اسرائیل و تضعیف نیروهای نیابتی ایران در منطقه.
12. انتقام از روسیه و درگیر کردن این کشور در چندین جبهه.
13. و ... .

فرصت‌های موجود:

1. 1. افزایش حضور نظامی و مستشاری ایران در سوریه و تقویت قدرت سخت و نرم ایران در منطقه.
   2. از بین بردن کامل گروه‌های تروریستی در سوریه و ایجاد امنیت پایدار در این کشور.
   3. تولید هسته‌های مقاومت در سوریه و جذب جوانان این کشور به محور مقاومت.
   4. آگاه شدن مسلمانان از ماهیت اصلی گروه‌های تروریستی-اسرائیلی و حمایت بیشتر افکار عمومی از جبهه مقاومت.
   5. آگاهی مسلمانان از خیانت ترکیه به آرمان فلسطین.
   6. و ... .

سخن پایانی:

سقوط یا تضعیف دولت سوریه یک فاجعه امنیتی، سیاسی و اقتصادی برای ایران و جبهه مقاومت است و یک دستاورد بزرگ برای رژیم صهیونیستی است؛ از این رو، حمایت همه‌جانبه از حاکمیت سوریه ضروری است.

خداشناسی راه تهذیب نفس 3

ذکر دوم : "الحمدلله"

🔹 حمد: به معنای ستایشِ کمال و کار نیک است. «الحمدلله» یعنی ستایش مخصوص خداست.

🔹 چرا تنها خدا شایسته ستایش است؟

خداوند کمال مطلق است، همه کمالات از او و برای اوست و تمام کمال‌هایی که در موجودات دیگر می‌بینیم، در واقع بروز و ظهور کمال اوست. هیچ کمال حقیقی‌ای جز کمال خدا وجود ندارد.

🔹 هر نوع کمالی، چه معنوی و چه مادی، از خدا سرچشمه می‌گیرد.علم، قدرت، مهربانی و هر صفت پسندیده‌ای که در موجودات مشاهده می‌شود، همه از خداست. کمال‌هایی که در انسان‌ها می‌بینیم، مانند هوش، استعداد و اخلاق نیک، هدیه‌ای از جانب خدا است.

هیچ موجودی کمال مستقلّ برای خودش ندارد، جز خدا.

هر عمل نیک و پسندیده‌ای که انجام می‌شود، هم نتیجه کمال ذاتی است و کمال ذاتی هم مخصوص خداست.اعمال نیک انسانها به لطف و عنایت خدا انجام می‌شود.

🔹 بنابراین تنها خداوند شایسته ستایش است، زیرا:

او منبع همه کمالات و خوبی‌ها است و علت اصلی همه اعمال نیک و پسندیده است.

🔹 پیامدهای اخلاقی اعتقاد به اختصاص حمد به خدا :

رفع غرور و تکبر: انسان می‌فهمد که هر چه دارد از خداست و دلیلی برای خودستایی وجود ندارد.

خشوع و خضوع در برابر خدا : انسان را به تواضع و فروتنی در برابر خدا دعوت می‌کند.

تقویت ایمان: با شناخت عظمت خدا، ایمان انسان تقویت می‌شود.

افزایش شکرگزاری: انسان به خاطر نعمت‌های خدا شکرگزار می‌شود.

عشق به خدا: باعث ایجاد ارتباط عمیق‌تر و صمیمانه‌تر با خدا می‌شود.

و ... .

تفسیر سوره حمد 19

توحید ربوبی (2)

جمیع اجزاء عوالم هستی از هر جهت تحت تربیت‌ و مراقبت اوست. همه مخلوقات غرق در نعمت الهی – از افاضه وجود تا حفظ از خطرات، صحت جسمی و روحی، رزق، اصلاح و تدبیر امور به سمت کمال- هستند. این فیض به لطف و رحمت او پیوسته و مستمر است و در این راه هیچ نعمت و رحمتی از هیچ موجودی دریغ نشده است –از سلامتی کوچکترین اعضای بدن تا نعمت معرفت به خدای عزّ و جلّ و اهل بیت عصمت و طهار علیهم الصلاه و السلام-.[1]

غیر او هیچ نقشی در تامین نیازها و وصول به کمال و نفع و ضرر انسان یا هر موجود دیگری ندارد[2] و حاکم مطلق و تنها برنامه ریز و مدیر هستی، اوست. «إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فی‏ سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوى‏ عَلَى الْعَرْشِ یُدَبِّرُ الْأَمْرَ ما مِنْ شَفیعٍ إِلاَّ مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ» (سوره مبارکه یونس / آیه شریفه 3).

از سویی کمال مطلق اوست. پس غایت ربوبیت –که کمال است- خود اوست. او با لطف و رحمت خود، ما را به سمت خود می کشد و بالا می برد. هر حرکتی به سمت کمال، حرکت به سمت اوست و به میزانی که حرکت رخ می دهد، قرب به او حاصل می شود و قرب به او به معنای ظهور بیشتر کمالات او در مخلوق، مظهریت اقوای مخلوق برای او، تجلی اقوای او برای مخلوق و بهره بیشتر از جنّت ذات است.

باور قلبی توحید ربوبی و تنظیم تمام اعمال و رفتار به مقتضای آن، بسیار نادر و مخصوص عارفین بالله و اولیاء خاصّ اوست.

بسیاری از مشرکین از پذیرش توحید خالقی ابایی نداشتند. «وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ اللَّه‏».[3] آنچه آنان منکر بودند، توحید ربوبی بود و برای غیر «الله» ربوبیّت و نقش در تأمین نیاز خود قائل بودند. مجسمه‌هایی از سنگ و غیره به عنوان مظاهر آن ارباب‌ها می ساختند و برای دستیابی به لطف و رحمت آنها، به پرستش آن مظاهر می پرداختند.

مبارزه انبیاء با بت پرستی و شکستن بت‌ها برای ترویج توحید ربوبی بود. حضرت ابراهیم –علی نبینا و آله و علیه الصلاه و السلام- برای احتجاج علیه مشرکان نسبت به ستاره و ماه و خورشید فرمود «هذا ربّی»[4] و سپس عدم لیاقت آنها برای مقام ربوبیت را ثابت کرد. حضرت یوسف –علی نبینا و آله و علیه الصلاه و السلام- در زندان از فرصت پیش آمده برای تبلیغ توحید ربوبی بهره برد. «یا صاحِبَیِ السِّجْنِ أَ أَرْبابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ أَمِ اللَّهُ الْواحِدُ الْقَهَّار». (سوره مبارکه یوسف، آیه شریفه 39).

در بین مومنین نیز جهل و غفلت از توحید ربوبی بسیار است. اگر ذره ای تصور شود که غیر خدای تبارک و تعالی – مثل فلان قدرتمند یا ثروتمند- توانایی مستقل برای رساندن خیر یا شرّ دارد، مصداق شرک ربوبی است.

رابطه ربّ و الله

با توجّه به حقیقت «الله» و «ربّ»، روشن است که تنها «الله» و حقیقتی که مستجمع جمیع کمالات است  می تواند «ربّ» حقیقی تمام مخلوقات باشد و تنها «ربّ» و پروردگار عالمیان است که می تواند «الله» و مستجمع جمیع کمالات باشد. لازمة الوهیّت، ربوبیّت است و ربوبیت کاشف از الوهیت. «الله» بودن دلیل برای «ربّ» بودن است. شاید به این جهت صفت «ربّ» در آیه شریفه بعد از «الله» آمده است. همه احتیاجات عالمیان نزد «الله» است و فقط «الله» یارای تامین مایحتاج عالمیان را دارد. «بیدک لا بید غیرک زیادی و نقصی و نفعی و ضرّی».[5] «قل لن یُصیبنا الا ما کتب الله لنا هو مولانا و علی الله فلیتوکّل المومنون» (سوره مبارکه توبه، آیه شریفه 51). هر چه هست، ملک طلق اوست و هر چه رخ می دهد به تدبیر و اراده اوست. «لا موثّر فی الوجود الا الله».

رابطه ربّ و حمد

با درک اختصاص حمد به خداوند سبحان و مالکیت مطلق او بر تمام کمالات نیز روشن می شود که ربوبیّت مخصوص ذات اقدس اله است و غیر او مقام ربوبیّت ندارد. ربوبیتِ ذات اقدس اله به اظهار کمال خود در مخلوق و جلوه گری جمال و جلال او در عالمیان است. عالمیان کمال استقلالی برای خود ندارند و نخواهند داشت، بلکه مجرایِ نمایشِ کمالات الهی و اسمای حسنای او هستند و اوست که کمال را در موجودی خلق می کند و به ظهور می رساند. از این رو گفته شده است ربوبیّت نوعی خلقت است و توحید خالقی مفید توحید ربوبی است.

رابطه ربّ و الرّحمن الرّحیم

این ربوبیّت الهی ناشی از رحمانیّت و رحیمیّت ذات اقدس اله است و این دو صفت دلیل بر این است که خداوند سبحان در ربوبیّت هیچ موجودی کم کاری نکرده و نخواهد کرد. آنچه مانع از کمال مخلوق است، قابلیت قابل و ذات مخلوق است –نه بخلی از ناحیه فاعل و خداوند رحمن رحیم-.

 

---

[1] عدم وصول به کمال و رحمتی از جانب الهی به دلیل بخل از ناحیه فاعل نیست، بلکه نشانة ضعف در ناحیة قابل است.

[2] سوره مبارکه یونس / آیه شریفه 18 : «وَ یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا یَضُرُّهُمْ وَ لا یَنْفَعُهُم‏».

[3] سوره مبارکه لقمان، آیه شریفه 25 و سوره مبارکه زمر، آیه شریفه 38. همچنین شبیه این معنا در سوره مبارکه عنکبوت، آیه شریفه 61.

[4] سوره مبارکه انعام، آیات شریفه 76 تا 78.

[5] مناجات شعبانیه، اقبال الاعمال، ج3، ص296.

خداشناسی راه تهذیب نفس 2

ذکر اول : الله اکبر

کبیر از اسماء حسنای الهی است. «وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِیُ‏ الْکَبِیرُ» (سوره مبارکه حجّ، آیه شریفه62). کبیر به معنای بزرگ است که در مادیات به میزان حجم در مقایسه با غیر اطلاق می شود، مثل خانه بزرگ. اما گاهی برای امور غیر مادی استعمال می شود، مثل گناه بزرگ (اثم کبیر، سوره مبارکه بقره، آیه شریفه 219) یا «رضوان من الله اکبر» (سوره مبارکه توبه، آیه شریفه 72). در مورد ذات باری تعالی «کبیر بودن» از حیث حقیقت وجود و معنوی است و به عظمت، شکوه، جلالت قدر و ارتفاع درجه ترجمه و تفسیر شده است.

با این مقدمه «الله اکبر» یعنی خداوند –تبارک و تعالی- با عظمت تر و با جلالت تر است.

روایات در شرح «الله اکبر» مختلف است اما به نظر می رسد شاهد جمع و آن روایاتی که کاملتر و جامع تر مفاد این ذکر مقدّس را ارائه می دهد، کلام نورانی وجود مقدس امام صادق ع است که می فرماید «الله اکبر من ان یوصف» (مرحوم صدوق، توحید، ص313). الله اکبر یعنی خدا برتر از آن است که وصف شود. هر وصفی برای ذات خداوند –تبارک و تعالی- ناقص است و خداوند برتر از آن است. عظمت و شکوه و جلالت او قابل وصف شدن نیست.

وصف هایی که ما می فهمیم و تصور می کنیم، از چند جهت نسبت به منزلت الهی را ناقص هستند :

اولا خداوند تبارک و تعالی نهایت قدرت، علم، مهربانی اش بی نهایت است. درک و فهم این کمالات بی نهایت برای ما مقدور نیست، یعنی او از هر چه مهربانی تصوّر کنیم، او مهربان تر است، هر چه قدرت و علم و عظمت تصور کنیم، او بزرگتر از این اوصاف تصور شده ماست.

ثانیا این اوصاف همگی تنها وصف، تعین و جهتی از کمالات بی نهایت الهی هستند –نه ذات بی حدّ الهی-. او مستجمع جمیع کمالات است. او بزرگتر از این اوصافی است که تنها به جهتی خاصّ اشاره می کنند.  

«الله اکبر» یعنی او بزرگتر از آن است که وصف شود. عظمت، شکوه و جلالت قدر او به وصف در نمی آید و قابل توصیف نیست.  

کسی که این معنا را برای خود هضم کرده باشد، «بزرگی، عظمت و شکوه مسحور کننده و البته خوفناک الهی را بهتر می فهمد» و اگر با این توجّه وارد نماز شود، نمازی متفاوت اقامه خواهد کرد و اگر تمام طول روز متوجه «الله اکبر» باشد، رفتار و سکنات او متفاوت خواهد بود.

مرور این مطلب، حقارت خود و تمام هستی در برابر خداوند –تبارک و تعالی- را به باور ما منتقل می کند و ایمان را افزایش می دهد. درک عظمت الهی و حقارت خود و تمام هستی در مقابل خدا سبب خشوع می شود و انسان را برای قیام و رکوع و سجود در مقابل درگاه الهی آماده می کند.

تفسیر سوره حمد 18

حقیقت ربّ

در کتب لغت دو معنا برای «رَبّ» بیان کرده اند، مالک و مصلحِ مدبّر.

ذات اقدس الهی مالکِ سوی الله است. این مطلب در آیات بسیاری از قرآن کریم مورد اشاره قرار گرفته است. احتمال می رود اصل معنای «ربّ»، مصلحِ مدبّر باشد که به دلیل مناسبت در معنای «مالک» استعمال شده یا به حدّ وضع رسیده است.

در معجم مقاییس اللغه آمده است : «رب‌ : الراء و الباء یدلُّ على أُصولٍ. فالأول إصلاح الشى‌ءِ و القیامُ علیه. ... و الرّبُّ: المُصْلِح للشّى‌ء. یقال رَبَّ فلانٌ ضَیعتَه، إذا قام على إصلاحها».

در مفردات راغب آمده است : «الرَّبُّ ... و هو إنشاء الشی‌ء حالا فحالا إلى حدّ التمام، ... فالرّبّ مصدر مستعار للفاعل».

به نظر می‌رسد ربوبیت، سوق دادن شیء به سمت اصلاح و کمال آن است و ربّ، کسی است که شیء را به سمت اصلاح و کمال می برد و از این رو در فارسی به «پروردگار» ترجمه می شود.

مفاهیمی مانند ملکیت، تربیت، تعلیم و امثال آن، از ملازمات آن هستند. با این توضیح «ربّ» از صفات فعل الهی است و معنای تدریج از آن فهمیده می شود. از این رو صفت «ربّ» مخصوص عوالمی است که تدریج در آنها معنا دارد.

توحید ربوبی

توحید ربوبی یعنی فقط او در هستی نقش ربوبیّت دارد. خداوند تبارک و تعالی تنها حقیقتی که نیازهای مخلوقات را تامین می کند، لحظه به لحظه آن ها را به سمت اصلاح و کمال مادی یا معنوی می کشاند، تغذیه و رشد و نموّ جسمانی را بر عهده دارد، با حوادث و وقائع بر عقل و تجربه می افزاید و هر آنچه پیش آمده و پیش خواهد آمد -با تدبیر او و بر اساس حکمت و رحمت او- جهت سوق دادن مخلوقات به اصلاح و کمالشان می باشد. آب و غذایی که در اختیار انسان قرار می گیرد، جذب بدن می شود و رشد جسمانی را تامین می کند، از او و به لطف و قدرت اوست. علم و معرفتی که کمال نفسانی را حاصل می کند و فعل و عملی که رشد روحی را به همراه دارد، از او و به لطف و حکمت اوست.

 

تفسیر سوره حمد 17

هر شیئی حامد اوست

در سورة مبارکة اسراء، آیةشریفة 44 آمده است «إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبیحَهُم‏». هر شیئی خدا را تسبیح و ستایش می کند اما شما تسبیح آنها را نمی فهمید. ما سوی الله شیء است و هر شیئی حامد اوست.

حمد و تسبیح را به حمد تکوینی و تشریعی تقسیم کرده اند. حمد و تسبیح تکوینی به این معنا است که ذات هر شیئی –به میزان کمال خود- خبر از ستایش و تنزیه علت خود می دهد. هر شیئی خبر می دهد که کمالاتش برای علّتش است و ستایش این کمالات به ستایش علّت رجوع می کند و علّت از نقص های مربوطه مبراست.

اما این حمد تکوینی قابل فهم برای انسان است. ذیل آیات مشابه در کتب مهم تفسیری بیان شده است که حمد تشریعی و از روی اختیار و شعور نیز از اشیاء سر می زند و این حمد است که طبق آیه شریفه از ادراک ما خارج است. طبق ادله نقلی شریعت، بیان اهل عرفان و برخی از فلاسفه، هر شیئی بهره ای از حیات و علم دارد و به مقتضای آن بهره ای از حمد تشریعی را داراست، هر چند این حمد برای ما قابل شنیدن و درک نباشد.[1]

حامد و محمود یکیست

ذیل بحث از حمد ناقص و مطلق، بیان شد که حمد مطلق تنها از ذات اقدس الهی سر می زند.

حمد ناقص خداوند –تبارک و تعالی- نیز از آن جهت که فعلِ حَسَن و کمالی است، اوّلا و بالذات منسوب به خداوند –تبارک و تعالی- است. تمام افعال کمالی از او و برای اوست. پس حامد اوست، علاوه بر این که محمود هم اوست. حمد الهی توسط بندگان، نعمتی از نعمتهای الهی است که در برابر آن نیز، حمد و شکر لازم است و کسی که بیشتر اهل حمد الهی است، بیش از دیگران مشمول عنایت و رحمت الهی است و بیش از دیگران باید حامد و شاکر خداوند –تبارک و تعالی- باشد، نه این که دچار غرور و تکبّر شود.

 

---

[1] ر.ک. امام الطائفه سیدنا الخمینی ره، آداب الصلاه، ص255.

خداشناسی راه تهذیب نفس 1

بنای اسلام بر تسبیحات اربعه

وَ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ ع‏ أَنَّهُ سُئِلَ لِمَ سُمِّیَتِ الْکَعْبَةُ کَعْبَةَ قَالَ لِأَنَّهَا مُرَبَّعَةٌ فَقِیلَ لَهُ وَ لِمَ صَارَتْ مُرَبَّعَةً قَالَ لِأَنَّهَا بِحِذَاءِ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ وَ هُوَ مُرَبَّعٌ فَقِیلَ لَهُ وَ لِمَ صَارَ الْبَیْتُ الْمَعْمُورُ مُرَبَّعاً قَالَ لِأَنَّهُ بِحِذَاءِ الْعَرْشِ وَ هُوَ مُرَبَّعٌ فَقِیلَ لَهُ وَ لِمَ صَارَ الْعَرْشُ مُرَبَّعاً قَالَ لِأَنَّ الْکَلِمَاتِ الَّتِی بُنِیَ عَلَیْهَا الْإِسْلَامُ أَرْبَعٌ وَ هِیَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَر

ترجمه : از حضرت امام صادق علیه السّلام سؤال شد: براى چه کعبه، کعبه نامیده شده؟ حضرت فرمودند: زیرا چهارگوش مى‏باشد. محضر مبارکش عرض شد: براى چه چهارگوش مى‏باشد؟ حضرت فرمودند: زیرا محاذى بیت المعمور است و آن چهار گوش مى‏باشد. عرض شد: براى چه بیت المعمور چهار گوش است؟ حضرت فرمودند: زیرا محاذى عرش است و آن چهار گوش مى‏باشد. محضر مبارکش عرض شد: چرا عرش مربّع است؟ فرمودند: زیرا کلماتى که اسلام بر آن بنا شده چهار تا است و آنها عبارتند از: سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الّا اللَّه و اللَّه اکبر.

تمام این کلمات مربوط به در بحث خداشناسی و توحید است. بنای اسلام بر توحید و غایت اسلام رسیدن انسان به توحید و خدایی شدن است و راه آن افزایش درک و ایمان نسبت به تسبیحات اربعه.

کسی که باور قلبی و کامل به این اذکار مقدس داشته باشد و حقیقت معارف این اذکار در عمق وجودش ملکه شده باشد، رسد به جایی که به جز خدا نبیند و جز خدا نخواهد.

خداشناسی راه اصلاح نفس

🔆 أبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی رَأَیْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع إِذَا قَامَ فِی الصَّلَاةِ غَشِیَ لَوْنَهُ لَوْنٌ آخَرُ فَقَالَ لِی وَ اللَّهِ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ کَانَ #یَعْرِفُ الَّذِی یَقُومُ بَیْنَ یَدَیْهِ‏». (ابان بن تغلب : به امام صادق ع عرض کردم «من امام سجاد را دیدم که هنگام اقامه نماز، رنگ رخسارشان تغییر می کرد». امام صادق فرمودند : «به خدا قسم او می دانست مقابل چه کسی ایستاده است».
📚 بحار الانوار، ج۴۶، ص۶۱ و ۶۶.

🔺 ایراد کار ما که نمازمان حضور قلب ندارد، عدم معرفت به خداست. 

🔹 تاکید بسیار آیات الهی، نهج البلاغه و ادعیه بر صفات الهی نشان می دهد خداشناسی چه نقش مهمی در هدایت انسان دارد، 

🔺 اما ما بسیاری از صفات الهی را نفهمیده ایم _ مثل "ظاهر و باطن"_، یا عمقش را درک نکرده ایم _مثل "مع کل شیء لا بالمقارنه و غیر کل شیء لا بالمزایله"_ یا با عمق وجود به آنها ایمان نیاورده و از آنها غافل می شویم _ مثل "ان الله علی کل شیء قدیر"_. 

🔺 چنان به روال سابق خود ادامه می دهیم که نشان می دهد از وضع نامناسب و ناشایسته خود در شناخت خداوند -تبارک و تعالی- و نماز و عبودیت خود راضی هستیم!

🔆 وجود مقدس امام صادق - علیه الصلاه و السلام - :
ثُمَّ قَالَ یَا مُعَاوِیَةُ [بن وهب] مَا أَقْبَحَ بِالرَّجُلِ یَأْتِی عَلَیْهِ سَبْعُونَ سَنَةً أَوْ ثَمَانُونَ سَنَةً یَعِیشُ فِی مُلْکِ اللَّهِ وَ یَأْکُلُ مِنْ نِعَمِهِ ثُمَّ لَا یَعْرِفُ اللَّهَ حَقَ‏ مَعْرِفَتِهِ‏ ». (امام صادق ع : ای معاویه! چقدر قبیح است که مردی هفتاد یا هشتاد ساله شود و در ملک خدا زندگی کند و از نعمتهای او بهره مند باشد ولی خدا را آنگونه که شایسته است، نشناخته باشد). 
📚 بحارالانوار / ج۴ / ص۵۴.

تفسیر سوره حمد / 16

حمد فعلی، اسمی و ذاتی

🔹از کلمات سابق روشن می شود که حمد دارای مراتبی است. 

حمد بر اساس افعال کمالی الهی مانند «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِحَمْدِهِ، وَ جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِه‏» (صحیفه سجادیه، دعای ۴۴ : ستایش مخصوص خدایی است که ما را به حمدش هدایت کرد و ما را اهلِ حمدش قرار داد)؛ 

حمد بر اساس صفات و اسماء کمالی الهی مانند «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی بَطَنَ خَفِیَّاتِ الْأَمُوُر» (نهج البلاغه، خطبه ۴۹ : ستایش مخصوص خدایی است که در پنهان امور نفوذ کرده است) و « الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَلَا بِحَوْلِهِ وَ دَنَا بِطَوْلِه‏» (نهج البلاغه، خطبه ۸۳ : ستایش مخصوص خدایی است که با قدرتش والا و برتر و با توانش پایین و نزدیک است)؛

و حمد ذات اقدس الهی که این مرتبه نهایی حمد (حمد مطلق) که از توان ما که ذات را درک نکرده ایم، خارج است. 

💐 حمد قولی، فعلی و حالی

🔹 حمد الهی عبد را می توان به سه قسم تقسیم کرد : 

1⃣ حمد زبانی و ذکر لسانی «الحمدلله»، حمد قولی است که ۱۰ بار در نمازهای روزانه واجب است به زبان آید. 

2⃣ حمد فعلی به این معناست که فعل انسان گواه بر این باشد که ستایش مخصوص اوست و تمام کمالات و افعال کمالی از اوست. فعلی عبادی که نیّت آن خالص برای رضای او باشد، حمد فعلی خداست. 

3⃣ حمد حالی به اعتبار روح و قلب انسان است و تحقق آن به این است که عبد از عمق وجود باور کرده باشد که همه کمالات و افعال الهی از اوست و حقیقت او حمد الهی و وجود او دارالحمد شود. 

🔹 فضل حمد حالی نسبت به حمدی که لقلقه زبان است، بسیار بسیار زیاد است. «حَمْداً یَفْضُلُ سَائِرَ الْحَمْدِ کَفَضْلِ رَبِّنَا عَلَى جَمِیعِ خَلْقِهِ». 

💐 گستره حمد در دعای اول صحیفه سجادیه

🔹 در دعای اوّل صحیفه سجادیه،  مراتبی برای حمد از حیث های مختلفی بیان شده است.  

📌 از حیث گستره زمانی : حمدی ابدی  و سرمدی تا روز قیامت. «أَبَداً سَرْمَداً إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَة». مراتب عالی حمد ذاتی و حالی، باید همیشگی و دائمی باشد. 

📌 از حیث گستره علّت : حمدی به ازای تمام نعمتهای الهی. «لَهُ الْحَمْدُ مَکَانَ کُلِّ نِعْمَةٍ لَهُ عَلَیْنَا وَ عَلَى جَمِیعِ عِبَادِهِ الْمَاضِینَ وَ الْبَاقِینَ عَدَدَ مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُهُ مِنْ جَمِیعِ الْأَشْیَاءِ، وَ مَکَانَ کُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهَا عَدَدُهَا أَضْعَافاً مُضَاعَفَة».

🔹 در حمد الهی هیچ نعمتی –در حدّ توان و فهم- فراموش نشود. فراموشی هر نعمتی، با شکرگزاری آن منافات دارد.